Page 11 - Tarih 9 | 6.Ünite

TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

Sultan unvanını ilk kullanan Türk hükümdarı Gazneli Mahmut
olmuştur (Görsel 6.7). İslamiyet’le birlikte gelen diğer de-
ğişiklikler ise hükümdarlığın halife tarafından onaylanması,
ülkede halife adına hutbe okutulması ve basılan paraların
üzerinde halifenin isminin yazılmasıdır.
İlk Türk İslam devletlerinde hükümdarlar tıraz denilen kendi
ad ve lakaplarının yazılı olduğu, süslemeli özel giysiler giyerdi.
Resmî belgelerde tevki ya da tuğra denilen mühür kullanan
hükümdarların değerli taşlardan yapılmış taht ve taçları vardı.
Saray önünde, namaz vakitlerinde, savaşlarda ve törenlerde
nevbet denilen müzikler çalınırdı. Sefere ya da bir yere gi-
derken hükümdarların başının üstünde çetr denilen, ipek ve
kadifeden yapılmış bir çeşit şemsiye tutulurdu.
Hükümdardan sonra devlet kademesinde en yetkili kişi ve-
zirdi. Karahanlı vezirleri Türkçe yuğruş unvanını kullanırken,
genellikle İran kökenli olan Gazneli vezirler hâce unvanını
kullanmıştı.
Türk İslam devletlerinde yönetim işlerinin daha rahat ve dü-
zenli bir şekilde yürütülebilmesi için çeşitli divanlar oluşturul-
muştur. Karahanlılarda devletin işleyişiyle ilgili önemli karar-
ların alındığı Meclis-i Âli adında bir divan varken Gaznelilerde
mali ve genel idari işlerden sorumlu olan “Divan-ı Vezaret” Görsel 6.7
bulunurdu. Ayrıca bu divanlara bağlı alt divanlar da vardı. Gazneli Sultan Mahmut
(Temsilî)
Türk İslam devletlerinde hukuk sistemi şeri ve örfi olmak
üzere iki ana unsurdan meydana gelirdi. Şeri davalara bakan
kadılar, dinle ilgili bütün işlerde yetkiliydi. Karahanlı ve Gazneli
hükümdarlar, devlet kurumlarının çalışmasını düzenleyen örfi
mahkemelere başkanlık ederdi.

Türkler, her dönemde askerî teşkilata çok önem vermiştir.
Karahanlı ve Gazneli orduları da kullandıkları silahlar ve savaş
teknikleriyle devrin en güçlü orduları konumundaydı. Karahanlı
ordusu; görevleri saray ve hükümdarı korumak olan saray
muhafızları, hükümdarın şahsına bağlı ücretli askerlerden
meydana gelen Hassa ordusu, hanedan mensupları, valiler
ve diğer devlet adamlarının kuvvetleri ile devlete bağlı Türk
boylarının kuvvetleri olmak üzere dört ana birimden oluşurdu.
Gazne ordusu ise görevleri saray ve hükümdarı korumak olan
gulamlar, eyalet ve bağlı devletlerin kuvvetleri, Türkmenler
ile ücretli ve gönüllü birliklerden meydana gelirdi.

İslamiyet’in kabulü Türklerin toplumsal hayatında önemli deği-
şimler meydana getirmiştir. Karahanlılarda İslamiyet’in kabu-
lüyle konar-göçer yaşam tarzı yerini yerleşik toplum düzenine;
sözlü kültür ise yazılı kültüre bırakmaya başlamıştır. Karahanlılar
ve Gazneliler başta olmak üzere Müslüman Türk devletlerinde
mimariden sanata, eğitimden bilime ve siyasete kadar bütün
kurumlar İslamiyet’le birlikte büyük bir değişim yaşamıştır.
Harezm, Buhara, Taşkent ve Semerkant gibi merkezler; eğitim, BİLİYOR MUSUNUZ?
bilim ve sanat merkezleri hâline gelmiştir.

185