Page 23 - Tarih 9 | 6.Ünite

TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

Sultan Berkyaruk 1104 yılında daha 25 yaşındayken ölmüştür
(Görsel 6.21). Sultan Berkyaruk’un ölümünden sonra Mehmet
Tapar, Selçuklu tahtını 1105’te ele geçirdi. Ardından hanedan
üyelerinin isyanlarını bastırdı. Bu dönemde Suriye ve civarın-
daki Haçlı devletleri ile mücadele edildi. Ayrıca Sultan Mehmet
Tapar, gittikçe gelişen ve devlet için tehdit hâline gelen Bâtınî
faaliyetlerine karşı ciddi tedbirler aldı ve Bâtınileri rahatsız
edici seferler düzenlendi. Ancak Mehmet Tapar’ın 1118 yılında
ölümü üzerine bu seferler sonuçsuz kaldı.
Mehmet Tapar öldükten sonra kardeşi Sencer tahtı ele ge-
çirdi. Sultan Sencer, Selçuklu Devleti’ni yeniden düzenleye-
rek “Sultan-ı Azam” unvanını aldı. Bu dönemde Selçuklular,
Gaznelilere ve Karahanlılara karşı yeniden hâkimiyet sağladı.
Karahanlı Hükümdarı Mahmut ile idaresi altındaki Türk boy-
larından olan Karluklar arasında anlaşmazlık çıktı. Hükümdar
Mahmud, Sultan Sencer’den yardım isterken Karluklar da
Karahitaylardan yardım istedi. Sonuçta Selçuklu ve Karahitay
kuvvetleri arasında 9 Eylül 1141’de Katvan Savaşı meydana Görsel 6.21
geldi. Hayatındaki ilk yenilgisini burada alan Sultan Sencer’in Sultan Berkyaruk
ordusu, bu savaşta tamamıyla dağıldı ve Karahitaylar bütün (Minyatür)
Maveraünnehir’i istila etti. Bu mağlubiyet Selçuklu Devleti ve
İslam dünyası için ağır bir yenilgi oldu ve Selçuklular yıkılma
sürecine girdi.
Sultan Sencer, bu süreçte ülkesinde yaşayan Oğuzlar ile ver-
gi ödeme konusunda bir anlaşmazlık yaşadı. Bu anlaşmazlık
sonucunda iki taraf arasında Belh’te (1153) meydana ge-
len savaşı Sencer kaybetti ve Oğuzlara esir düştü. 1156’da
esaretten kurtulan Sencer’in 1157 yılında ölmesiyle Büyük
Selçuklu İmparatorluğu tarih sahnesinden çekildi.

Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasıyla ortaya çıkan devletler
ve atabeylikler şöyledir:

DEVLETLER ATABEYLİKLER
Irak Selçukluları (1118-1194) Şam Atabeyliği (Böriler) (1104-1154)

Kirman Selçukluları (1048-1187) Musul ve Halep Atabeyliği (Zengiler) (1127-1233)
Suriye Selçukluları (1078-1117) Azerbaycan Atabeyliği (İldenizliler) (1148-1225)
Türkiye Selçukluları (1075- 1308) Fars Atabeyliği (Salgurlular) (1148-1286)

Atabeylik
Selçuklularda şehzadeler küçük yaşlarda eyaletlere Melik olarak
gönderiliyordu. Kendilerini yetiştirmek ve işlerini idare etmek
üzere onlara birer Atabey tayin ediliyordu. Şehzadeler büyü-
dükten sonra da onların veziri ve kumandanı olarak kalan bu
Atabeyler, onların devlet adamı olarak yetişmelerinde faydalı
oluyordu. Ancak Atabeylerin, Melikleri sultanlığa kışkırtmak
ve o sayede kendi mevkilerini yükseltmek maksadıyla sebep BİLİYOR MUSUNUZ?
oldukları sarsıntılar devlete büyük zarar vermiştir.

197