Page 25 - Tarih 9 | 6.Ünite

TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

ve haberleşmeden sorumlu Divan-ı Berid, adalet işlerinden
sorumlu Divan-ı Mezalim ve hatunun emrinde hizmet veren
Divan-ı Hatun gibi divanlar bulunurdu.
Selçuklu adalet teşkilatı diğer Türk-İslam devletlerindeki
gibi şeri ve örfi hukuk olmak üzere ikiye ayrılmıştı. Şeri hu-
kuk sisteminde, davalara kadılar bakardı. Din ile ilgili bütün
işlerde yetkili olan kadılar evlenme ve boşanma işlemleri,
nafaka, miras ve alacak davalarına bakarlar ayrıca noter
vazifesi görürler ve vakıfları yönetirlerdi. Kadıların başına
kadiü’l-kudat denilir ve sultan tarafından tayin edilirdi. Örfi
hukuk sisteminde davalara emir-i dad bakardı. Asayişi bozan
ve kanunlara itaat etmeyenler örfi hukuka göre yargılanırdı.
Bugünkü adalet bakanı gibi olan emir-i dad, gerektiğinde
tutuklamalarda bulunabilirdi. Siyasi suçlar sultanın başkanlı-
ğındaki mahkeme olan Divan-ı Mezalim’de hükme bağlanırdı.
Büyük Selçuklu Devleti, özellikle Sultan Melikşah Dönemi’nde
Orta Çağ’ın en büyük askerî gücü hâline gelmişti. Selçuklu
ordusu; devletin ve hükümdarın dayandığı başlıca kuvvet
olan Gulaman-ı Saray askerleri, sipahilerden oluşan ve her
an sefere çıkmaya hazır olan Hassa Ordusu, ikta sahiple-
rinin verdiği ikta askerleri, bağlı devlet askerleri,
gönüllüler, ücretliler ve Türkmen kuvvetlerinden
meydana gelmiştir. Devletin kuruluşu sırasında
rol oynayan Türkmenler zamanla ordudan tasfiye
edilmiş ve yerleri gulam sistemine göre yetişmiş
askerler getirilmiştir. Ordunun çoğunluğu süva-
rilerden (Görsel 6.23) oluşurdu. Savaşlarda kendi
yaptıkları ok, yay, kılıç, kalkan, mızrak ve hançer gibi
hafif silahlar; kuşatmalarda da arrade (hafif taşlar
atan silah) ve mancınık gibi ağır silah kullanırlardı.
Ordu savaş sırasında; merkez, sağ kol, sol kol, öncü ve
artçı şeklinde tertiplenirdi. Orduya harekât esnasında sultan Görsel 6.23
veya vezir, emir verirdi. Süvari (Minyatür)

İslamiyet öncesi Türk devletleri ile İlk Türk İslam devletle- ARAŞTIRALIM
rindeki askerî yapıları karşılaştırınız. Elde ettiğiniz sonuçları
slayt hazırlayarak sınıfta sunumunu yapınız.

Horasan merkezli kurulan Büyük Selçuklu Devleti, Türkler
ve İranlılar olmak üzere başlıca iki gruptan oluşuyordu. Bu
yüzden devlet teşkilatında iki grubun da etkisi görülürdü. Sel-
çuklularda vezirlik kurumunda Abbasi, Sasani ve Gazne tesiri
vardı. Devletin mülki teşkilatına İranlılar, askerî teşkilatına
Türkler hâkim olmuştur. Böylece Selçuklu devlet teşkilatlan-
masında İslam-İran geleneği de yer almıştır.

Nizâmülmülk’ün, Siyasetnâme adlı eserine göre Selçuklular-
da hükûmet teşkilatı ve ordu kurulurken İslam-İran geleneği
esas alınmıştır. Bu gelenek Selçuklulardan sonraki Türk İs-

199