Page 9 - Türk Dili ve Edebiyatı 12 | 6.Ünite

DENEME

METİNDE GEÇEN BAZI KELİME VE KELİME GRUPLARI

erdem : Ahlâkın övdüğü, iyi olma, alçak gönüllülük, yiğitlik, doğruluk gibi niteliklerin genel adı.
öz : (Metinde) İçerik.

METİN VE TÜRLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR

Okuduğunuz metin Cumhuriyet Dönemi deneme yazarlarından Nurullah Ataç’a aittir. Yazar; bu
metinde şiirde öz ile şeklin birbirinden ayrılamayacağını, bu iki kavramın ayrı ayrı düşünülemeye-
ceğini vurgulamıştır.
Türk edebiyatında bugünkü anlamıyla deneme türü Tanzimat’tan sonra Batı edebiyatının etkisiy-
le görülmeye başlamıştır. Deneme türünün temelini Türk edebiyatının ilk gazetelerinde yayımlanan
bazı düşünce yazıları oluşturur. Edebiyatımızda Tanzimat edebiyatıyla önemli bir yere sahip olmaya
başlayan düzyazı türleri bu dönemde keskin çizgilerle birbirinden ayrılamamıştır. Cenap Şahabet-
tin’in Evrak-ı Eyyam, Ahmet Haşim’in Bize Göre, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Alp Dağlarından,
Yahya Kemal Beyatlı’nın Aziz İstanbul gibi eserleri Cumhuriyet Dönemi öncesinde deneme türünün
özelliklerini taşıyan eserlere örnek sayılabilir. Bu isimler Türk edebiyatının ilk düzyazı dilini oluştur-
ma çabasındaki girişimlerin de öncüsü olmuşlardır.
Türk edebiyatında çoğunlukla fıkra, sohbet, eleştiri gibi türlerle iç içe geçtiği düşünülen deneme
türü asıl gelişimini Cumhuriyet Dönemi’nde göstermiştir. Bu dönemde özellikle Nurullah Ataç, de-
neme yazarı için gereken bilgi ve becerilere sahiptir. O, daha çok edebiyatın ve şiirin sorunlarıyla il-
gili denemeler yazmıştır.
Nurullah Ataç başta olmak üzere Suut Kemal Yetkin (Günlerin Götürdüğü), Sabahattin Eyuboğlu
(Mavi ve Kara), Salâh Birsel (Boğaziçi Şıngır Mıngır), Melih Cevdet Anday (Dilimiz Üstüne Konuşma-
lar), Nermi Uygur (Kurutulmuş Felsefe Bahçesi), Vedat Günyol (Çalakalem) deneme türünde eser ve-
ren yazarlardandır.

METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME

1. Okuduğunuz metinde geçen “Ben asıl şiir diye kitaplardan çıkan, okuyanların bir daha dillerin-
den düşmeyecek kadar hayatlarına karışan, sözden kurulmuş şekillere derim.” cümlesinde altı
çizili kelime grubunun anlamını cümlenin bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahminlerinizi
TDK’nin Türkçe Sözlük’ünden kontrol ediniz.

2. Metinde yazarın şiirle ilgili düşünceleri hakkında bilgi veriniz.
3. Yazarın bu metinde geçen “Bir şiirin özü ile şeklini birbirinden ayırabildim mi, şeklinden ayrı ola-
rak özünü, yahut özünden ayrı olarak şeklini düşünebildim mi bence artık o bir şiir değildir; doğ-
ru, değerli bir söz olabilir, o başka ama bir şiir değildir.” düşüncesine katılıyor musunuz? Neden-
leriyle paylaşınız.
4. Okuduğunuz metnin yazıldığı dönemin dil ve anlatım özellikleri ile yazarın üslubu arasında nasıl
bir ilişki kurulabilir?
5. Okuduğunuz metinde anlatım biçimlerinin ve düşünceyi geliştirme yollarının hangilerinden fay-
dalanılmıştır?
6. Metin, deneme türünün hangi özelliklerini taşımaktadır? Metinden örneklerle açıklayınız.

7. Metindeki yardımcı düşüncelerden hareketle metnin ana düşüncesini belirtiniz.
8. Metnin teması ile türü arasında nasıl bir ilişki kurulabilir? Açıklayınız.

245