Page 6 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 4.Ünite

4. Ünite

Kök Türklerde madenî paraya yarmak deniyordu (Görsel 4.6). Türklerdeki en belirgin
özellikteki paraları Türgişler basmıştır (Görsel 4.7). Çin parası şekline benzeyen bu paralarda
Tigin ve Türgiş Kağan Pny (Türgiş kağanının parası) gibi yazılar vardır. 737-748 ile tarihlenen
bu paralarda ay ve hilal motifinin yanında, Türgiş tamgası da mevcuttur. Uygurlar zamanında
ise Mani dininin de etkisiyle paralarda ay motifi ön plana çıkmaya başlamıştır (Görsel 4.8).

Görsel 4.6: Kök Türk sikkesi Görsel 4.7: Türgiş sikkesi Görsel 4.8: Uygur sikkesi

Uygur Dönemi paralarında Türk, Çin ve Soğd harfleriyle yazılar mevcuttur. Uygurlar ticarette
ödeme aracı olarak genellikle kumaş cinsinden olan böz ve kuanpu ile kâğıt para cinsinden olan
çav’ı kullanırlarken madenî para olarak da altın, gümüş ve bakırı yaygın olarak kullanmışlardır.
Uygurlarda madenî paralarla alışveriş yapıldığını gösteren bir belgede; “Bir şıg, iki küri ar-
payı, üç satır, altı bakır kümüşe aldık.” denilirken, bir arazinin satış bedelinin böz ile yapıldığı
da şöyle anlatılıyor. “Lükçü bölgesinde geçerli, tamgalı, mühür-
lü, yirmi üç (top) böz için anlaştık.”
İlk Türk devletlerinde kullanılan paralarda Çin, Sasani ve BİLGİ NOTU
Bizans gibi devletlerin etkileri görülmüştür. Buradan hareket-
le Türklerin bu devletlerle ticaret yaptıkları sonucu çıkarılabi- Kâşgarlı Mahmud’un
lir. Ticaret aracı olarak kullanılan para, kültür alışverişinde de eserinde, Uygurlarda; dört
önemli bir yere sahip olmuştur. arşın boyunda, bir karış
Türklerde mali işlerle Tudun denilen üst düzey memur- eninde, üzerinde Uygur Ka-
ğanı’nın mührünün bulun-
lar meşgul olurdu. Vergileri; Hunlarda hususi memurlar, Kök duğu alışverişte para yerine
Türklerde imga, Uygurlarda ise ağıcı denilen görevliler toplardı. geçen ve adına “kamdu” de-
Hazarlarda bugünküne benzer model bir vergi toplama sistemi nilen bir bez parçası oldu-
geliştirilmişti ve vergi toplama işinden tudunlar sorumluydu. ğundan bahsedilmektedir.
İlk Türk devletlerinin gelir kaynakları arasında ahaliden
alınan vergiler ile kendine bağlı devletlerden alınan vergiler ve
savaş ganimetleri yer alırdı.

SIRA SİZDE

Türklerin yaşadığı toprakları gezen Budist seyyah Xuang Zang (Hu San), Karaşar
ve Kuca’da yapılan ticarette altın sikkeler, gümüş sikkeler ve küçük bakır sikkeler
kullanılmakta olduğunu yazmıştır. Altın sikkeler Bizans Solidi, gümüş sikkeler Sasani,
küçük bakır sikkeler ise Çin Wuzhu (Vuzu) sikkeleriydi. Bu sikkeler dışında yerel bakır
sikkeler de kullanılmıştır.
François Tierry, Erken Dönem Türk Hanlıklarında Ticaret Finans ve Para, Türkler Ansiklopedisi, C. 3, s. 213
Yukarıdaki metinden hareketle, ticarette kullanılan paraların farklı ülkelere ait ve
çeşitli madenlerden yapılmış olmasını ekonomik açıdan değerlendiriniz.

.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................

134