Page 7 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 4.Ünite

Türklerde Ekonomi

B) TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE EKONOMİ

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

1. Ekonominin insanlar üzerindeki etkisi hakkında neler söylenebilir?
2. Ülke ekonomisinin güçlü ve canlı olmasını sağlayan en önemli faktörler nelerdir?

4.2. İlk Türk İslam Devletlerinde Ekonomik Yapı

Türkistan şehirlerine ait pamuklu, yünlü ve ipekli mamüllerle Fergana şehrinin
maden sanayisi ve silahları pek meşhurdu. Bu ürünler Bağdat’a kadar sevk olu-
yordu. Semerkant’ın gümüş işleri ve kumaşları, Buhara’nın dokumaları ve seccadeleri,
Taşkent’in eyer takımları ve Horasan’ın satenleri İslam dünyasında pek makbul idi. İslam
dünyası, kâğıt üretimini ve çini sanatını Türkistan’dan öğrenmişti.
Fergana’da altın, gümüş ve kıymetli taşlar üretiliyor, neft ile maden kömürü de çıka-
rılıp yakılıyordu. Farsça “pambah” denilen pamuk kelimesinin Türkçeden geldiğini tah-
min etmek zor olmasa gerek.
Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, s. 343 (Düzenlenmiştir.)

Yukarıdaki metinden de anlaşılacağı gibi Türk İslam devletleri tarımdan madenciliğe çok
çeşitli ekonomik faliyetlerde bulunmuştur. Bu ekonomik faaliyetler, İslamiyet öncesi Türklerde
olduğu gibi halkın refah düzeyinin yükseltilmesi amacıyla düzenlenmiştir. Bu anlayış Türk İslam
tarihi hakkında bize en önemli bilgileri sunan Kutadgu Bilig’de; “Halkın zenginliği, bey’in zengin-
liği demektir.” şeklinde ifade edilmiştir.
Türk İslam devletleri, sosyoekonomik açıdan gelişmiş bölgelerde kuruldukları için bu bölge-
lerde zengin bir ekonomik yapıya sahip oldular. Güçlü orduları sayesinde düzenli ve istikrarlı bir
ortam oluşturan Türk İslam devletleri, ticaretin de düzenli işlemesini sağladılar.
Türk İslam devletlerinde ekonomik faali-
yetler tarım-hayvancılık, imalât (zanaatsal
üretim) (Görsel 4.9) ve ticaret olmak üzere üçe
ayrılır, devlet gelirlerinin önemli bir kısmını ta-
rımdan elde edilen vergi gelirleri oluştururdu.
Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk adlı
eserinde, Türk İslam devletlerindeki halkın bü-
yük çoğunluğunun yerleşik hayata geçtiğini ve
tarıgçılık (çiftçilik) yaptığını belirtmiştir.
Karahanlılar Dönemi’nde yapılan tarım fa-
aliyetlerine bakıldığı zaman, Türklerin gelişmiş
bir tarım kültürüne sahip oldukları görülür. En
çok yetiştirilen tarım ürünleri; buğday, arpa,
darı, çavdar, susam, pirinç, çörekotu, sebze Görsel 4.9: Döneme ait imâlatı yapılan cam eserler
(soğan, kabak, şalgam) ve meyvelerdir. Gazneliler de tarımda sulama kanalları açarak üretimi
artırmaya çalışmışlardır.
Büyük Selçuklular da tarıma önem vermiş, yaptırdıkları sulama kanalları ile pamuk üre-
timini çok geliştirmişlerdir. Türkiye Selçukluları’nda ise durum biraz daha farklıdır. Çünkü bu
ülkedeki tarım faaliyetleri, şehir hayatının kenar bölgelerinde meyvecilik ve bağcılık olarak ya-
pılmıştır.
Anadolu’dan değişik zamanlarda geçen seyyahlar, Türkiye Selçukluları’ndan bahsederken
bahçelerden, sulama sistemlerinden ve değişik bölgelerde yetiştirilen karpuz, kayısı, badem, erik,
armut, limon ve portakal gibi meyvelerden söz etmişlerdir.

135