Page 11 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 4.Ünite

Türklerde Ekonomi

İkta Sistemi
İlk kez Hz. Ömer Dönemi’nde uygulanmaya başlanan bu sistem, Selçuklular Dönemi’nde
Nizamülmülk tarafından geliştirilmiş ve ekonominin vazgeçilmez unsuru hâline getirilmiştir. Ni-
zamülmülk, Siyasetnâme adlı eserinde İkta Sistemi’ni; “Devlete ait olan ve kimsenin mülkiye-
tinde bulunmayan topraklardan elde edilen vergi ve gelirlerin, askerî ve sivil devlet görevlilerine
maaş veya hizmet karşılığı olarak verilmesi.” şeklinde tanımlar.
Bu sistemde devlete ait topraklar (mirî) kişilere hizmet karşılığında bırakılır, kişiler bu top-
rağı köylülere kiralar, elde ettiği kira ve vergiler ile asker yetiştirirlerdi. Türk İslam devletlerinin
askerî ve mali durumlarını düzelttikleri bu sistem sayesinde; çiftçiler, memurlar ve askerler ge-
çimlerini aynı topraktan sağlamışlardır.
İkta Sistemi sayesinde; toprakların işletilmesi sağlanmış, vergilerin toplanması kolaylaşmış,
hazineden herhangi bir harcama yapılmadan ordu kurulmuştur. İkta sahipleri, aldıkları toprak-
lar ve bu topraklardan elde ettikleri gelirlere karşılık taşrada güvenliği de sağlamışlardır. İkta
Sistemi ile merkezle eyaletler arasındaki para transferi sorunu da ortadan kaldırılmış toprağın
devlete ait olması sayesinde, devlete karşı gelebilecek zengin bir sınıfın varlığı da engellenmiştir.

SIRA SİZDE

“…Ellerinde ikta bulunan ikta sahipleri, reayaya karşı nasıl davranacaklarını,
kendilerine havale edilen vergileri nasıl alacaklarını bilmelidirler.
Reayanın şahsını, malını, oğlunu, emlak ve eşyasını emniyet altında tutacak kadar
vergi alınmalıdır. Bu insanların durumu, alınan vergi yüzünden kötü olursa, ikta sahip-
lerine bunun için müsaade yoktur. Reaya, padişahın dergahına gitmek ve kendi hâlini
açıklamak isterse, ikta sahipleri onları bundan alıkoymasınlar. İkta sahipleri bu kuralla-
ra uymazlarsa, kendilerine tahsis edilen ikta ellerinden alınsın.”
Nizamülmülk, Siyasetnâme, s. 27-28 (Düzenlenmiştir.)

Aşağıdaki soruları yukarıdaki metne göre cevaplayınız.
1. İkta sahiplerinin görevleri nelerdir?
2. Devlet reayanın haklarının korunmasına neden önem vermiştir?

.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................

Ahilik
Ahilik, XIII. yüzyılda temeli yardımlaşma üzerine kurulan esnaf ve sanatkâr örgütlenmesine
verilen isimdir. İslam inancı ile Türk örf ve âdetlerinin sentezi sonucu oluşan bir düşünce sistemi
olarak da ifade edilen bu teşkilat, toplumda ekonomik hayatın dışında; sosyal, siyasi ve askerî
faaliyetleriyle de etkili olmuştur.
Bu teşkilatın Anadolu’da kurulmasında Fütüvvet Teşkilatı’nın etkisi büyüktür. Fütüvvet
Teşkilatı; bir fikir ve ahlâk hareketi olarak İslam’ın ilk dönemlerinde ortaya çıkan yiğitlik ve kah-
ramanlık ülküsünün adı olmuş, Fütüvvet Teşkilatı’nın ilke ve kurallarına Fütüvvetnâme adı
verilmiştir. Usta çırak ilişkisine büyük önem verilen Fütüvvet Teşkilatı’nın ilkelerinden biri de
“Okumakla, yazmakla olmaz; ta ustadan görmeyince!” şeklinde ifade edilmiştir.
Ahiler ticari hayatın düzenlenmesi için çaba harcamışlar, ham madde alım satımı, ham
maddenin işlenmesi ve üretilenlerin pazara sunulması ile ilgili her türlü düzenlemeleri yapmış-
lardır. Narh koyma (ürünün fiyatını belirleme) konusunu da düzenleyerek üretilen malların ara-
cısız bir şekilde tüketiciye ulaşmasını sağlamışlardır.

139