Page 42 - Fen Bilimleri Laboratuvarı Öğretmen El Kitabı

• Aşındırıcı Madde: Canlı doku ile temasında dokunun tahribatına neden olabilen maddeler,
• Tahriş Edici Madde: Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem,
eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddeler,
• Alerjik Madde: Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan
ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan
maddeler,

• Üreme İçin Toksik Madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin
üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz
etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddeler,
• Çevre İçin Tehlikeli Madde: Çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya birkaç unsuru için hemen veya sonra-
dan kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren maddeler

şeklinde tanımlanmıştır. Bu yönetmeliğe göre kimyasal maddelerle çalışmalarda yapılacak risk değerlendirmesinde
aşağıda belirtilen hususlara özellikle dikkat edilmelidir.
1. Kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları

2. Türkçe malzeme güvenlik bilgi formu
3. Maruziyetin türü, düzeyi ve süresi

4. Kimyasal maddenin miktarı, kullanma şartları ve kullanım sıklığı
5. Mesleki maruziyet sınır değerleri ve biyolojik sınır değerleri
6. Birden fazla kimyasal madde ile çalışılan işlerde, bu maddelerin her biri ve birbirleri ile etkileşimleri

Laboratuvarda kullanılan kimyasal maddelerin tehlike ve zararları; kimyasal maddenin miktarı, kimyasal mad-
deye maruz kalma yolu, maruziyet düzeyi ve süresi gibi etkenlere bağlı olarak değişir. Kimyasal madde ile çalı-
şanlarda kimyasal madde teması olan vücut bölgesinde lokal etkiler görülebilir ya da kimyasal maddenin temas
bölgesinden emilerek dolaşıma katılması sonucu yaygın sistemik etkiler meydana gelebilir. Bazı durumlarda her
iki etki birden görülebilir. Kimyasalların etkileri vücuda giriş yolu, doz ve temas süresine bağlı olarak akut veya
kronik olarak da ortaya çıkabilir. Bu etkiler, iritasyondan kansere ve ani ölümlere kadar ciddi boyutlara ulaşabilir.
Biyolojik etmenlere benzer şekilde kimyasalların vücuda girişi; solunum, cilt ve sindirim yolu ile gerçekleşebilir.
Maruz kalınan bazı kimyasalların vücuda giriş yoları ve insan vücuduna etkileri EK E1’de verilmiştir.

• Solunum Yoluyla Maruz Kalma: Kimyasal gazlara, kimyasal gaz buharlarına, uçucu kimyasallara solunum yolu
ile maruz kalınabilir. Gaz ve buharın solunum yolundan emilim; kimyasalın buhar basıncına, solunan hava
içerisindeki konsantrasyonuna, molekül yapısı, vücut sıvılarındaki çözünürlüğü ve tanecik boyutu gibi yapısal
özelliklerine bağlıdır. Kimyasalın buhar basıncı ne kadar yüksek olursa havadaki konsantrasyonu da o ölçüde
artar ve tehlike riski yükselir. Düşük buhar basıncına sahip bir kimyasal, toksik özelliği nedeniyle daha yüksek
tehlike riski oluşturabilir. Metanol, aseton, hidrojen klorit gibi suda çözünen gazlar; burun ve trakeada (soluk
borusu) çözünür ve bu bölgeden emilir.
• Deri ve Mukoza Yoluyla Maruz Kalma: Genellikle derideki yara, kesik, döküntü yoluyla veya ciltten emi-
lim ile gerçekleşir. Deride hasar olması, kimyasalların penetrasyonunu artırır. Deriden emilim; kimyasalın
konsantrasyonuna, reaktivitesine, su ve yağda çözünürlüğüne, temas süresine ve temas bölgesine bağlı
olarak değişir.

• Sindirim Yoluyla Maruz Kalma (Ağız Yolu): Genellikle ağızla pipetleme veya kontamine cisimlerin ağıza götü-
rülmesi sonucu gerçekleşir. Emilim, kimyasalın fiziksel özelliklerine ve çözünme hızına bağlıdır. Yağda çözü-
nen kimyasallar, suda çözünenlere göre daha hızlı emilir.

Kimyasala maruz kalma yolunun yanı sıra kimyasala maruz kalma süresi, dozu veya kimyasal maddenin toksik,
karsinojen (kanser yapıcı, kanserojen) olması gibi zararlı etkileri önemlidir. Kimyasalların toksik etkileri, bazen alımı

41