Page 32 - GELENEKSEL TÜRK SANATLARI MİNYATÜR 11

1.3.2. Cilt Kapaklarındaki Süsleme Çeşitleri
İslamiyetin getirdiği ihtiyaçla gelişen cilt sanatı, İslam
sanatlarına paralel bir gelişme göstererek incelik, güzel-
lik ve zarafete ulaşmıştır. Orta Asya'dan İran, Arap Kıta-
sı ve Anadolu'ya geçmiş olan cilt sanatı, sanatkârların
yetiştikleri bölgelerin motifleri ile bezenmiştir. Arabesk,
Herat, Hataî, Rumî Selçuk, Memluk, Osmanlı ve Mağribî
motiflerle çeşitli cilt üslubları doğurmuştur.
Selçuklu ve Beylikler Dönemi'nde daha çok Arabesk
desenler kullanılmıştır. Osmanlı Türkleri ise 14 ve 15.
yüzyıllardan itibaren cilt kalıpları kullanarak pek çok cilt
çeşidi meydana getirmişlerdir. Fatih Devri'nde saray cilt-
Görsel 1.62: Memluk Selçuklu tarzı
hanesinde yapılmış olan ciltler, klasik Türk cilt sanatının
tam zirveye ulaştığı dönemdir. Bu döneme ait ciltlerde,
hatayi, rumi, bulut motiflerinin kullanıldığını görmek-
teyiz. Ciltlerin içlerinde, aynı şemaya uygun süslemeler
yapılmıştır. Ciltlerin altınla süslendiği gibi, katı' tekniği ile
derinin oyularak farklı renkteki zemin üzerine yapıştırıl-
dığı da görülmektedir (Görsel 1.62). Bazı ciltlerin içlerine
ebru veya renkli kâğıt da yapıştırılırdı.
17. yüzyıldaki cilt örneklerinde tüm cilt altın varakla
kaplanarak üzeri kıymetli taşlarla süslenirdi. Bu devirde
de citlerin içlerine oyma tekniği ile bezemeler yapılmış-
tır. 17. yüzyıldan sonra deri üzerine işleme, ciltlerin süs-
lenmesinde kullanılmıştır. Sim ve renkli ipliklerle yapılan
işlemelerde, naturalist çicek motifleri görülür. Geç tarih-
lerde ise kumaş üzerine işleme ciltler görülür.
18 ve 19. yüzyılların ciltleri, kadife üzerine sırma ve
simle işlenerek bezenmekteydi. Bütün ciltler deriden bir
çerceve içine alınarak dayanıklı olmaları sağlanmaktadır.
Aynı şekilde kâğıt ve ebru ile de yapılmaktaydı.
Lake ciltler, Osmanlı ciltlerinin önemli bir grubudur.
Öncülerine İran'da rastlanan lake ciltler, 17. yüzyıldan
itibaren görülür. Bezemelerinde daha çok koyu renk ze-
Görsel 1.63: Nişaburi Divanı minde, altın ve çeşitli renklerde rumi, hatai, bulut, na-
turalist üslupta çiçeklerden oluşan motifler kullanılmıştır
(Görsel 1.63).
Türk ciltlerinde genellikle şemse ile köşebent arasın-
daki bölüm boş bırakılmıştır. Selçuklu ve öncesindeki
dönemlerde cilt kapaklarındaki motifler hendesidir (ge-
ometrik). Osmanlılarda ise tercih edilen motifler daha
ziyade kolaylıkla işlenebilen ve sanatta bir gelenek hâli-
ni almış Hataî, Rumî, bulut, penç ve yaprak gibi motifler
terkip edilmiştir.
18. yüzyılın ilk yarısındaki bu klasik motiflerin yanısıra
üst ve iç kapaklarında manzara, çiçek ve buket süsleme-
Görsel 1.64: Şükûfe leri 19. yüzyıla kadar kullanılmıştır (Görsel 1.64).

7. Etkinlik

Sınıfa ciltli bir kitap getirirerek inceleyiniz. Kitap cildinin bölümlerini cilt üzerinde bularak arkadaşla-
rınıza gösteriniz.
Şukûfe

29