Page 26 - TÜRK İSLAM SANATI 11

1. ÜNİTE

3. Eğitim ve kültür hizmeti vermek için kurulanlar: cami, okul, kütüphane vb.
4. Şehircilik ve belediye hizmetleri için kurulanlar: Şehirlerin su, yol, temizlik gibi hizmet-
lerinin yerine getirilmesi, sokakların aydınlatılması, şehrin çeşitli yerlerinde bahçeler
yapılması, halkın dinleneceği parkların kurulması, çevre düzenlemesinin yapılması,
hayvanlar için yuva ve yem parası ayrılması için kurulan vakıflardır.
5. Askerlik ve spor hizmeti olarak kurulanlar: Kale, istihkâm, donanma, top, gemi yapımı,
topçu ocağı, dökümhane, saraçhane, baruthane, kılıçhane, demirhane ve sınır kalelerini
bekleyenlere yardım amacıyla kurulan vakıflarıdır.
Önemli bir hayır kurumu olan vakıflar 8. yüzyılın ortalarından 19. yüzyılın sonlarına kadar
bütün İslam ülkelerinin sosyal, ekonomik ve kültürel hayatında son derece etkili olmuştur.
İslam dinini kabul etmelerinden sonra Türklerin ekonomik ve sosyal hayatlarında yüzyıllar
boyu etkili bir rol oynamış bulunan vakıf kurumu, sadece fakir ve yoksullara yardım etmek gibi
bir çerçevede kalmamıştır. Vakıflar; fikir, kültür, irfan, uygarlık, estetik, sanat ve eğitim öğretim
boyutunun yanı sıra; mimarlık, bayındırlık ve şehircilik anlayışı üzerinde de derin izler bırak-
mıştır. Vakıfların yaptırdığı; mescit, hamam, yol, köprü, kervansaray, hastane gibi eserler
sunmuş oldukları hizmetlerin yanı sıra İslâm şehirlerine görünüm, estetik ve işlevsellik
kazandırmaları açısından önemlidir.
Özellikle Türklere ait şehirlerde vakıf eserleri şehirleşme anlamında önemli derecede rol
oynamıştır. Fethedilen yerlerde bulunan şehirlerin imarı ve buraların Türk şehri hâline getiril-
mesinde vakıf binalarının önemli katkıları olmuştur. Fethedilen şehirlerde yapılan cami ve diğer
vakıf eserleri bu şehirlere Türk ve İslâm kimliğinin kazandırılmasında etkili olmuştur. Camiler
şehirlerin odak noktasında yapılmış birer idare merkezleridir. Camilerin bağlı oldukları vakıf-
ların masrafları, gelir giderleri, görevli maaşları düzenli olarak tutulmuş ve bu sayede vakıf
eserlerinin uzun zaman kullanılması sağlanmıştır. Vakıflar, Anadolu Selçukluları Dönemi’nde
özellikle Anadolu’da büyük gelişme göstermiştir. Hemen hemen bütün şehirlerde vakıflar
kurulmuş, kurulan bu vakıflar aracılığı ile Amasya, Sivas, Kayseri gibi şehirlerde büyük hasta-
neler açılmıştır (Görsel 1.7).

Görsel 1.7: Anadolu Selçuklu Sultanı II.Kılıçarslan’ın kızı
Gevher Nesibe’nin Kayseri’de yaptırdığı hastaneyi ziyaret
edi ini gösteren minyatür.
Vakıflar aracılığı ile yapılan bayındırlık faaliyetleri sonucunda sanat ve mimaride büyük
gelişmeler olmuş. Bu gelişmeler sonunda vakıflarda mimar, usta, tezyinatçı gibi sanatçılar
istihdam edilmiştir. Vakıfların düzenli ve hızlı büyümesi sonucunda Selçuklularda “Evkaf
Nezareti-Vakıflar Bakanlığı” kurulmuştur. Selçuklulardan sonra Osmanlı Dönemi’nde de
vakıflar aracılığı ile imar faaliyetleri devam etmiş, vakıf sistemi her alanda uygulanmış ve bu

23