Page 26 - TÜRK İSLAM SANATI TARİHİ 11

1. ÜNİTE
Maden Sanatı
Türklerin ata mesleği olarak bilinen madencilik Göktürklerde devam etmiştir. Göktürk Döne-
mi’ne ait anıt mezar ve kurganlardan kazılar sonucu ok ucu, günlük kullanım eşyası, koşum
takımı ve süs eşyası gibi çok sayıda madenî ürün ortaya çıkarılmıştır. Bilge Kağan anıt mezarı
ve çevresinde yapılan kazılarda bir sandığın içinde altın, gümüş ve diğer madenlerden ya-
pılmış çok sayıda eser bulunmuştur. Sürahi, kadehler, kemer takımları, iki tane gümüş geyik
heykeli ve altın bir taç bulunan eserlerdendir.
UYGUR SANATI
Orta Asya’da Selenga Irmağı çevresinde, 745 yılında Kutluk Bilge Kağan tarafından Uygur
Devleti kurulmuştur. Uygur Devleti’nin başkenti Ötügen Yaylası’nda bulunan Karabalgasun
şehridir. Börü Kağan zamanında en parlak dönemlerini yaşayan Uygurlar, 840 yılında
Kırgızların saldırısı sonucu dağılmış; 1029 yılına kadar farklı devletlerin egemenlikleri altında
yaşamışlardır.

Uygur tarihinin önemli olaylarından biri Börü Kağan zamanında Mani rahiplerinin etkisiyle
Mani dinini kabul etmeleridir. Bu dinin etkisiyle yerleşik hayata geçmeye başlayan Uygurlar’ın
bir bölümü sonraki yıllarda Budizm dinini benimsemişlerdir.

Türk tarihinde önemli bir yere sahip olan Uygurlar, Türk sanatında mimari, teknik ve estetik
açıdan sanatsal bir evrenin başlamasını sağlamışlardır. Uygur Devleti’nde sanat Manihaizm
ve Budizm dinlerinin etkisiyle gelişim göstermiştir. Uygurlar’ın bu yeni dinî anlayışları onların
savaşçı özelliklerini kaybetmelerine neden olmuş fakat farklı dinlere sahip insanların Uygur
topraklarında özgür bir şekilde yaşamasına olanak sağlamıştır.
Mimari
Türk tarihinde yerleşik hayata geçen ilk Türk boyu Uygurlardır. Uygurlar, başkent olarak kabul
ettikleri Karabalgasun şehri dışında özellikle de İpek Yolu üzerinde Hami, Koço, Kuça, Yar Hoto,
Beşbalık, Murtuk, Kızıl, Sorçuk ve Hoton gibi pek çok şehir kurmuştur. Uygurlar bu şehirlerin
etrafını surlarla çevirmiş, Manihaizm ve Budizm dinlerinin etkisi ile çok sayıda tapınak ve saray
inşa etmişlerdir. Kara Hoca şehrinde Koş Gunmaz mezar yapıları, Koço’da Beta Tapınağı, Yar
Hoto şehrindeki tapınaklar ve Bezeklik şehrinde bulunan Bin Buda kaya tapınakları bunlar
arasındadır. Hint mimarisinin etkilerinin görüldüğü stupalar da Uygur mimarisinde çok
sık kullanılan kubbeli tapınaklardandır (Görsel 1.18). Saray ve tapınak gibi evler de Uygur
mimarisinde önemli yere sahiptir. Kerpiç ve toprak damlı evler avlulu ve tek katlı; önceleri
yuvarlak kemerli, daha sonra ise dört köşeli olarak yapılmış; çatıları da kiremitle kapatılmıştır.

Görsel 1.18: Stupa, Hotan, Uygur
Özerk Bölgesi, Çin

24