Page 73 - TÜRK İSLAM SANATI TARİHİ 11

TÜRKİYE SELÇUKLULARI DÖNEMİ SANATI

Güneydoğu Anadolu’yu kendilerine yurt edinen Artuklular, çok
sayıda ve çeşitli imar faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Artuklular,
enine gelişen simetrik plan tipleri, mihrap önü kubbeleri ve taş
mimarisiyle erken dönem Anadolu cami tipinin şekillenmesinde
etkili olmuşlardır. Silvan Ulu Camii (1152-1157), Mardin Ulu Camii (XII.
yüzyıl), Harput Ulu Camii (1156-1157) önemli yapıları arasındadır.
Cami gibi medrese yapımına da önem veren beylik, Anadolu’daki
açık avlulu medrese imarının ilk örneklerini gerçekleştirmiştir.
Beyliğin önemli eğitim yapıları arasında Mardin’de Hatuniye
(XII. yüzyıl) ve Harzem Taceddin Mesut (1211) medreseleri
bulunmaktadır. Bu medreselerin dışında Diyarbakır’daki Artuklu
Sarayı (1201-1222) da beyliğin önemli eserlerindendir.
Görsel 4.1: Ulu Camii, Niksar
Erzurum civarında imar faaliyetlerinde bulunan Saltuklular, bulundukları bölgede
cami, kale, kervansaray, türbe gibi yapılar inşa etmişlerdir. Saltuklu sanat eserleri, bağlı
oldukları Büyük Selçuklu sanatının Doğu Anadolu bölgesinde yansıması olarak karşımıza
çıkmaktadır. Orta Asya’dan başlayıp, İran üzerinden Anadolu’ya taşınan Türk sanatı bu
dönemde yerel geleneklerin etkisiyle yeni bir gelişim dönemi yaşamıştır. Erzurum Kale
Mescidi (XII.yüzyıl ortaları), Erzurum Ulu Camii (1179), Tercan Mama Hatun Türbesi (XII.
yüzyılı sonu XIII. yüzyıl başı) ve Üç Kümbetler (XII. yüzyıl sonları) Saltuklulardan kalma
eserler arasında yer almaktadır.
Divriği civarında kurulan Mengücekliler, küçük bir beylik olmasına rağmen önemli
mimari eserler bırakmıştır. Beyliğin önemli merkezlerinden biri olan Divriği en parlak
devrini Mengücekliler döneminde yaşamıştır. Hem kentin tarihsel kimliğini temsil eden
hem de beyliğin önemli eserleri arasında yer alan kale, cami, külliye, kümbet, bedesten,
köprü, su tesisi, hamam, kervansaray, han gibi yapılar inşa etmişlerdir. Bu dönemde
yapılan Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (1228-1229), Anadolu’nun taş süslemelerine
sahip önemli yapıları arasında gösterilmektedir.

Danişmendliler Dönemi mimari eserleri Anadolu’daki ilk sanat faaliyetleri olması
açısından önemlidir. Bu dönem inşa edilen önemli ibadet yapıları arasında Niksar Ulu
Camii (1145) (Görsel 4.1), Kayseri Ulu Camii (XII. yüzyıl ortaları) ve Kayseri Kölük Camii
(1210) yer almaktadır. Danişmendliler bu yapılardan farklı olarak medrese ve türbe
inşasına da önem vermişlerdir. Tokat (1151-1152) ve Niksar (1157-1158) Yağıbasan
medreseleri, Anadolu’da inşa edilmiş ilk kapalı avlulu medrese olmaları bakımından
önem taşımaktadır. Amasya Halifet Gazi Türbesi (1145) ve Niksar’da bulunan Melik Gazi
(XII. yüzyıl sonları) Türbesi bu dönem yapıları arasındadır.

DERS İÇİ ÇALIŞMA
Aşağıda Türkiye Selçukluları öncesi beylikler ve bu beyliklerin imar faaliyetlerin-
den örnekler verilmiştir. İmar faaliyetlerini gerçekleştirildikleri dönemle örnekteki
gibi eşleştiriniz.

Zinciriye Medresesi
Danişmendliler Dönemi
Erzurum Ulu Camii

Yağıbasan medreseleri
Saltuklular Dönemi
Divriği Ulu Camii ve Dârüşşifâsı
Silvan Ulu Camii
Artuklular Dönemi
Erzurum Kale Mescidi
Niksar Ulu Camii
Mengücekliler Dönemi
Artuklu Sarayı

71