Page 76 - TÜRK İSLAM SANATI 11

4. ÜNİTE

Etkinlik 4.2. A ağıdaki metinleri okuyunuz. Metinlerden hareketle Karahanlı mimarisinde,
türbelerin özellikleri hakkında ne gibi çıkarımlarda bulunabilirsiniz?

… 11 ve 12. yüzyıllarda, Maveraünnehir … Özellikle Anadolu Türk mimarisinde
Bölgesi’nde Karahanlılar Dönemi’nde tuğ- çe itlenerek geli en ve birer sanat eseri hâline
ladan yapılan türbeler, genellikle kare planlı gelen türbe ve kümbetlerin plan men einin
ve tek kubbeli yapılardır. Bazı türbeler de otağlardan geldiği yaygın bir görü tür. Bu
dairesel ve sekizgen planlı yapılmı tır. Mezar dü ünceyi destekleyen yapısal özelliklerin
yapıları içten ve dı tan sırlı ve sırsız tuğla, ba ında; türbe ve kümbetlerin, “yurt” olarak
terakota, stuko ve alabaster malzemeyle adlandırılan çadırların üstünü anımsatan
yapılmı olan sitilize bitkisel ve geometrik külah örtüsü, renkli keçelerle süslenmi
moti erle ve yazı ku akları ile türbe çadırları hatırlatan tuğla süslemeleri ve yine
mimarisi, daha sonra in a edilen mezar çadırların dı ına dolanan bezlerin püsküllü
yapılarının ekillenmesine ilham olmu tur. kenarlarını çağrı tıran saçaklar gelmektedir.
İbrahim ÇE MELİ, “Antik Çağ’dan 13. Yüzyıla kadar Nejat DİYARBEKİRLİ, 1972, s.27
Orta Asya ve Karahanlı Dönemi Mimarisi”, s. 126-127

Karahanlı mimarisinin geliştirdiği çok önemli bir yapı tipi de türbelerdir. Erken Türk İslam
mimarisinde Orta Asya çadır geleneğinin mimariye yansıması Karahanlılar Dönemi’nde
karşımıza çıkan mezar anıtlarında görülmektedir. Türklerin İslamiyet’i kabul etmeden önce
Orta Asya’daki mezar geleneği İslamiyet’in kabulünden sonra kısmen de olsa devam etmiştir.
Bu mezar geleneğinin Gazneliler ve Büyük Selçuklularda da devam ettiği görülmektedir.
Karahanlılar Dönemi türbe ve kümbetlerinde genel plan, taşıyıcı sistem görevini üstlenen
dört duvarın oluşturduğu kare mekânın içten bir kubbeyle dıştan ise külahla örtüldüğü sade bir
plandır. Karahanlı ve Gazneli dönemlerinde yaygın olan kare planlı mezar yapılarına Büyük
Selçuklu Devleti Dönemi’yle birlikte çokgen ve silindirik gövdeli şemalar dâhil olmuştur. Ayşe
Bibi ve Balacı (Babacı) Hatun türbeleri, Karahanlı tuğla mimarisinin iki önemli eseridir
(Görsel 4.8, 4.9). Bugünkü Kazakistan'ın Talas Havzası’nda, 12. yüzyıl başlarından kalmış olan
Ayşe Bibi, Balacı Hatun ve Evliya Ata türbeleri Karahanlı türbe mimarisinin süratle geliştiğini
göstermektedir.

Görsel 4.8: Ay e Bibi Türbesi, Kazakistan Görsel 4.9: Balacı Hatun Türbesi, Kazakistan

73