Page 79 - TÜRK İSLAM SANATI 11

Anadolu Öncesi Türk İslam Sanatı

FARK EDİNİZ

Medreseyi kurup İslam âlemine hediye eden Türklerdir. Medrese, kurulu undan sonra
birtakım geli meler göstermi tir. Fakat gerek adında gerekse kurum olarak mahiyetinde
yüzyıllar boyu bir deği iklik olmamı tır.

Türk mimarisinde en eski kervansaraylar Karahanlılardan kalmış olup bunlara “Ribat”
adı verilmiştir. Ticaret yollarının emniyette bulundurulması ve işletilmesi amacıyla kervan-
saray inşa etme, bunları anıtsal yapılar hâlinde gelecek kuşaklara bırakma Karahanlılar için
önemli olmuştur.
Karahanlı Hükümdarı Nasr bin İbrahim tarafından Buhara ve Semerkant arasına
yaptırılan1078-79 tarihli Ribat-ı Melik Kervansarayı yerdeki duvar izlerinden de anlaşıldığı
üzere kare biçiminde (86x86 metre) bir yapıdır. Ortadaki avlunun etrafında birbirine benzeyen
tonozlu odalar ve mekânlar iki katlı olarak sıralanmıştır. Üzeri tuğla ile kaplanmış yapının
yalnız güney cephe duvarı ve Orta Asya Türklerinde “piştak” denilen anıtsal giriş kapısı
ayakta kalmıştır (Görsel 4.15). Taç kapının çevresi süslemeler içermektedir. İç içe ve uzun-
lamasına zincirvari iki bordür süslemesinin arasında sekiz köşeli yıldızlar bulunmaktadır
(Görsel 4.16). Yıldızların ortası birer rozet şeklindedir. Köşelerinde yuvarlak takviye kuleleri
yer alan cephe; tuğladan, iri yarım silindir biçiminde yivlerle düzenlenmiş, bunlar üstte
kıvrık sivri kemerlerle kademeli olarak birbirine bağlanmıştır.

Görsel 4.15: Ribat-ı Melik Kervansarayı, Türkmenistan Görsel 4.16: Ribat-ı Melik Kervansarayı taç kapı süslemeleri
Türk mimarisinin erken devrinde Karahanlılar cami ve türbeleriyle ileriki gelişmeleri
etkileyecek olan ilk adımları atarken avlu-eyvan ve kubbe kompozisyonlarıyla da kervan-
saray mimarisine öncülük etmişlerdir. Karahanlı kervansaraylarının mimarisi daha sonra
Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukluları’nın yaptırdığı kervansaraylarda geliştirilmiştir.

FARK EDİNİZ
Ribat sözcügü Arapçadır. Ribat, sınır boylarında ve stratejik mevkilerde askerî amaçlı
müstahkem yapılara verilen isimdir. Bu sözcüğün Türkistan'da
kervansaraya dönü mesi, elbette bölgenin özel ko ulları ve ayrıca da Türklerin
İslamla masından önceki devreden baslayarak Karahanlı ve Selçukluların devlet yönetimi
ve topluma hizmet anlayı larıyla ilgilidir.

76