Page 83 - TÜRK İSLAM SANATI 11

Anadolu Öncesi Türk İslam Sanatı

Selçuklular Türk mimarisinde daha önce başlayan gelişmeleri değerlendirerek İran'da
büyük ölçüde abidevi cami mimarisi tipi ve şemasını ortaya koymuşlardır. Geliştirdikleri plan
ve mimari formlar yalnız İran’da değil Doğu İslam dünyasında da devam etmiştir. Büyük
Selçuklu Dönemi'nde Asya mimari geleneğinin devamı olarak Mescid-i cumalar yapılmıştır.
Bu yapılar iç mekânda dört eyvanlı ve mihrap önü kubbeli olarak inşa edilmiştir. Yapıların
önünde bir avlu ve avluyu çeviren revaklar bulunmaktadır.
Dönemin en önemli yapılarından biri, Selçuklu sanatının tüm özelliklerini yansıtan
İsfahan’da bulunan Mescid-i Cuma’dır (Görsel 4.23). Cami, 755’te Abbasiler Dönemi’nde
El-Mansur’un yaptırdığı avlulu ve çok sütunlu caminin yerine yapılmıştır. Eser, 1072-1092
yılları arasında Melikşah Devri’nde sürekli eklemeler ve onarımlarla dört eyvan şemasına
sahip geniş avlu etrafında tonoz ve kubbelerle örtülü geniş bir yapı hâlini almıştır. Yapı
anıtsal Selçuklu camilerinin ilk örneği olarak İran ve Türkistan'daki öteki camileri de
etkilemiş, Anadolu ve Mısır’a kadar izlenebilecek bir gelişmenin başlangıç noktası olmuştur.

FARK EDİNİZ
Mescid-i Cuma, Hz. Muhammed'in 622 yılında Mekke'den Medine'ye hicreti esnasında
Rânûna denilen yerde ashâbı ile birlikte ilk defa cuma namazı kılıp hutbe okuduğu yerdir.
Daha sonra burada bir mescit yapılmı ve bu mescide Mescid-i Cuma denilmi tir.

Görsel 4.23: Isfahan Mescid-i Cuma Camisi'nin güney eyvanı ve kapı detayı

FARK EDİNİZ

İran’daki Büyük Selçuklu Dönemi Türk İslam yapılarının süsleme kompozisyonlarında
geometrik moti erin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Yazı da geometrik süslemeden sonra sık
tercih edilen motif olmu tur. Bitkisel süsleme ise çinili kompozisyonlarda kullanılmı tır.

80