Page 74 - TÜRK İSLAM SANATI 11

4. ÜNİTE

İslam ülkelerinde günümüze kadar uzanan en güçlü sanat dalı mimaridir. Mimarinin en
güzel örnekleri de hemen hemen bütün İslam dünyasında dinî eserlerle ortaya konmuştur.
Karahanlılar Dönemi’nde de Türkistan’da çok sayıda imar faaliyetlerinde bulunulmuştur. Cami,
türbe, medrese gibi dinî yapılardan başka saray ve kervansaray gibi sivil yapılar inşa edilmiştir.

Görsel 4.1: Kı lak Hazara Camii, Özbekistan
Türk İslam dünyasında kubbeli ve merkezi planlı büyük camilerin ilk örnekleri ve öncüleri
Karahanlılar Dönemi’nde yapılmıştır. Bunlar; Kışlak Hazara (Hazer Degaron-10. yüzyıl) ve
Talhatan Baba Camii’dir (11. yüzyıl). Özbekistan Hazara’da inşa edilen Kışlak Hazara Camii
15x15 metrekare ebatlarında olup kare plana sahiptir (Görsel 4.1). Yapının merkezinde dört
yuvarlak ayağın üzerine yerleştirilmiş sivri kemerlerin taşıdığı bir kubbe bulunmaktadır. Bu
ayaklardan yapının dört duvarına atılan kemerlerle ibadet mekânı dokuz bölüme ayrılmıştır.
Merkezi kubbesi ve dört yarım kubbesi ile ileride Osmanlı camilerine örnek olacak yapıda
kerpiç ve tuğla beraber kullanılmıştır. Caminin duvarları ve orta kubbeyi taşıyan ayakları
tuğladan inşa edilmiştir. Tuğla kemerlerin ve süslemelerin üzeri alabastr sıva ile kaplanmıştır.
Karahanlı mimarisinde tuğlanın sadece ana yapı malzemesi değil aynı zamanda süsleme
için de belirleyici olduğu ilk örnek Merv kenti yakınlarında 11. yüzyıl sonlarında inşa edilmiş
olan Talhatan Baba Camii’dir (Görsel 4.2). Enine dikdörtgen biçimli caminin orta bölümü
kubbe ile örtülüdür. Yanlara doğru küçük çapraz tonozlarla genişletilmiş tek kubbeli yapı altı
dayanağa sahiptir. Caminin duvar yüzeylerine kemer nişleri yapılmış, içleri de değişik
tuğla örgü nizamlarıyla süslü hâle getirilmiştir. Tuğlaların çeşitli şekillerde dizilmesinden
meydana gelen zengin mimari süslemeler daha sonraki Karahanlı eserlerine örnek olmuştur
(Görsel 4.3). Karahanlıların yolunu takip eden Gazneliler ve Selçuklular da aynı uygu-
lamayı sürdürmüştür.

Görsel 4.2: Talhatan Baba Camii, Merv Görsel 4.3: Talhatan Baba Camii tuğla süslemeleri, Merv

71