Page 20 - ÜÇ BOYUTLU SANAT ATÖLYE 11

ÜÇ BOYUTLU SANATA GİRİŞ

Üç Boyutlu Sanatta Kompozisyon Elemanları

Hacim: Uzayda yükseklik, genişlik ve derinlik göstererek yer kaplayan, her yönüyle algılanıp dokunulabilen küt-
ledir.
Doku: Doğadaki tüm nesne ve varlıkların görme, dokunma duyularıyla kavranabilen, iç yapılarının işlevsel özellik-
lerini dışa vuran yüzeysel etkilerine denir. Bu, doğanın yapısal bir özelliğidir. Her varlığın karakteristik bir dış yapı
oluşumu vardır. Doku, yüzeylerin oluşumunu ve tanınıp ayırt edilmesini sağlar. Yüzey ne özellikte olursa olsun
parça ile bütün arasında birtakım bağlantılar bulunabilir. Doku, birbirine eş ya da birbirini tamamlayan birim bi-
çimlerin belli sistemlerle yan yana gelmesinden oluşur.
Işık-gölge: Sanatta karanlık ve aydınlığın oluşturduğu zıtlık için kullanılan bir terimdir. Görsel sanatlarda ton fark-
lılıklarıyla elde edilen aydınlık ve karanlık alanlardır.
Nokta-çizgi: Nokta, biçimlendirmenin ilk elemanıdır. Noktalar belli bir hat üzerinde art arda tekrarlanarak bağ
oluşturduklarında çizgi meydana gelir. Başka bir deyişle çizgi, bir noktanın verilen doğrultudaki uzantısıdır. Aris-
to’ya göre ‘‘Çizgi, boş ile dolu arasındaki sınırdır.’’
Yüzey: Sanat uygulamalarında duyu organlarımızla algıladığımız, biçimsel özellikler taşıyan bütün alanlar yüzey
olarak adlandırılır.
Birim: Bir çalışmayı oluşturan varlıklardan her biri veya varlığın parçalarıdır.
Modül: Sanatsal yapının boyutlarını, oran ve ölçülerini uyumlu hâle getirmek için seçilmiş birimler grubudur.
Bütün: Modüllerin bir araya gelip oluşturduğu yapıdır.
Renk: Işığın maddeler üzerine çarpması kısmen soğrulup kısmen yansıtılması nedeniyle değişiklik ve çeşitlilik
göstererek görme duyusunda oluşturduğu algılamadır.
Perspektif: Nesnelerin göze olan uzaklığına, göz hizasından aşağıda veya yukarıda oluşuna göre çizgi, yüzey ve
renk değişikliklerini ifade etmeye yarayan ölçü ve orandır.
Biçim: Bir nesnenin dış hatları (çizgileri) bakımından şekli ve niteliğidir.
Mekân: İnsanın işlevsel olarak içinde bulunduğu üç boyutlu ve sınırsız boşluktur.

Kompozisyon elemanları arasındaki ilişki: Plastik sanatlarda en önemli unsur, çalışmanın kompozisyon bütün-
lüğü içinde tasarlanması ve elemanların ilkeler bağlamında bir araya getirilmesidir. Kompozisyon elemanlarının
düzenli ve uyum içerisinde bir araya getirilmesi ile oluşturulan çalışmada ölçü, denge ve bütünlük esastır. Örneğin
çizgi ile hareket ve yön, ışık-gölge ile hacim, perspektif ile derinlik sağlamak kompozisyon elemanlarının bir sis-
tem içinde nitelikli bir bütün oluşturmasıyla gerçekleştirilir.
Burada dikkat edilmesi gereken en önemli ilke, her şeyin bütüne ait ve bütünle uyumlu olmasıdır. Bu elemanları
kullanabilme (rengi, çizgiyi, ışığı, dokuyu...) becerisi, bireyin gözlemlerini iki boyutlu ve üç boyutlu ifade edebilme-
si için gereklidir.
Üç boyutlu çalışmalara başlarken, tasarım önce iki boyutlu olarak oluşturulmalıdır. iki boyutlu ve üç boyutlu
kompozisyon elemanları, kavramları ve tasarım ilkeleri temelde ortaktır. Bu ortaklık üç boyutlu sanatın diğer sa-
nat dalları ile olan ilişkisini açıklar. Bu kurallar çalışmalardaki kaygıları aynı noktada birleştirir.
Gerrit Rietveld [Gerit Rietvelt (1888-1964)] inşa ettiği mimari yapıyı, sanatçı Piet Mondrian'ın [Piet Mondriyan
(1872-1944)] üretim sürecinde sorun edindiği kuralları kullanarak gerçekleştirmiştir (Görsel 1.9, 1.10).

Görsel 1.9: Schröder Hause, Gerrit Rietveld, 1924, Utrecht, Hollanda Görsel 1.10: İn Red, Blue, And Yellow Work, Piet Mondrian 1937-42

17
17