Page 13 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

İMPULS OLUŞUMU VE İLETİMİ

Sinapslarda İmpus Oluşumu ve İletimi
Akson boyunca yayılan impuls, akson uçlarına geldiğinde sinapsların çoğunda nörotransmitter adı verilen kimyasal ha-
berci moleküllerin salgılanmasına neden olur. Asetilkolin, serotonin, noradrenalin, dopamin, histamin gibi nörotransmit-
ter maddeler sinaptik boşlukta difüzyonla yayılarak bilgiyi bir başka nörona aktarır. Sinaps bölgelerinde bilgiyi gönderen
nörona presinaptik nöron, bilgiyi alan nörona ise postsinaptik nöron adı verilir. Presinaptik bir nöron tarafından salınan
nörotransmitterler postsinaptik bir nöron üzerindeki kendilerine özgü reseptörlerle birleşir ve bilgi sinaps üzerinden iletilmiş
olur. Nörotransmitter maddelerin görevi hücreye özgüdür. Her kimyasal haberci her hücreyi uyaramaz. Bir nörotransmitter
madde bir nöronu uyarırken başka bir nörona etki etmeyebilir. Görevi biten nörotransmitter maddeler ya yıkıma uğrar ya
da sinir hücreleri tarafından geri emilir.
Presinaptik akson ucu
Sinaptik kesecik

Sinaptik
boşluk
Presinaptik
nöron
Nörotransmitter

Postsinaptik
nöron dendriti
Postsinaptik nöron
Sinapslarda impuls iletimi
Aksonlarda uyarı iletimi elektriksel, sinaps bölgelerinde ise kimyasaldır. Bu nedenle aksonlarda sinyal iletimi sinaps bölge-
lerine göre daha hızlı gerçekleşir. Bir aksiyon potansiyelinin akson zarı boyunca yayılma hızı, akson çapına ve aksonun
miyelinli olup olmadığına bağlıdır. İmpuls iletim hızını akson çapının artması veya aksonun miyelinli olması artırır. Dolayı-
sıyla zarda depolarize olacak bölgeler daha hızlı eşik değere ulaşır. Miyelin kılıf, hücre içini ve dışını birbirinden ayıran bir
yalıtkan olduğu için zardan iyon geçişini yaklaşık 5.000 kat düşürür.
Ranvier boğumu Aksiyon potansiyeli miyelin kılıfın kesintiye uğradığı, voltaj ka-
Atlamalı iletim pılı sodyum kanallarının konsantrasyonunun yüksek olduğu
Ranvier boğumlarında meydana gelir. Bu nedenle aksiyon
potansiyelleri miyelinli bir akson boyunca yayılırken bir boğum-
dan diğerine atlar. İmpulsun Ranvier boğumlarında bu şekilde
iletilmesine atlamalı iletim denir.
Bir sinir hücresinde aksiyon potansiyeli oluşturabilecek en küçük
Hücre uyarı şiddetine eşik değer denir. Aksiyon potansiyelin oluşabil-
gövdesi
mesi için eşik değer ve üzerindeki bir büyüklüğe sahip uyarının
sinir hücresini uyarması gerekir. Eşik değerin altında kalan uya-
Miyelin kılıf
Akson ucu rılar impuls oluşturmaz.
Aksonlarda atlamalı iletim
Birçok sinir hücresinin aksonlarının bir araya gelmesiyle oluşan sinirde her bir sinir hücresinin sahip olduğu eşik değeri
farklı olabilir. Bir nöronun sahip olduğu eşik değer ve üzerindeki her uyarı şiddeti, büyüklüğünden bağımsız olarak hep aynı
şekilde aksiyon potansiyeli oluşmasına neden olur.

Tek bir sinir hücresi için geçerli olan bu duruma ya hep
ya hiç prensibi denir. Ya hep ya hiç prensibi gereği bir
sinir hücresinde impulsun oluşması uyarı şiddetinin bü-
yüklüğü hakkında bilgi vermez.
Yüksek bir gürültü ile fısıltı arasında impuls oluşumu
açısından bir fark yoktur. Bir sinir hücresinde aksiyon
potansiyelinin oluşması bunun yüksek bir gürültüden
mi yoksa fısıltıdan mı kaynaklandığı hakkında fikir ver-
mez. Ancak uyarının sıklığı (frekansı) ve uyardığı sinir
hücrelerinin sayısı, beyinde uyarının şiddeti hakkında
değerlendirmeye tabi tutulur ve ona göre tepki oluş-
turulur.
Uyarı şiddeti ve aksiyon potansiyeli ilişkisi grafiği
BİYOLOJİ - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 13