Page 18 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

MERKEZÎ SİNİR SİSTEMİ-ORTA BEYİN, ARKA BEYİN, OMURİLİK

Beyincik
Pons ve omurilik soğanıyla arka beyni oluşturan yapılardandır. Ponsun dışarıya doğru gelişen arka çıkıntısıdır.
• Beyincik, hareketlerin koordine edilmesinde ve dengenin sağlanmasında görev alır. Bunu yaparken hareketin kontrol
edildiği beynin ilgili bölümünden kaslara iletilen emirlerin kopyalarını tutar.
• Kaslardan, eklemlerden, iç organlardan, deriden, işitme ve görme duyularından veriler toplar; hatalı olanları düzeltir.
• El-göz koordinasyonu beyincik tarafından kontrol edilir.
OMURİLİK
Omuriliğin Genel Yapısı ve Görevleri
Omurilik; omurlar, merkezî sinir sistemini çevreleyen zarlar ve BOS ile korunur. Periferden gelen uyarılar beyne, beyinden
gelen uyarılar da ilgili organlara omurilik tarafından iletilir. Omuriliğin enine kesitinde dışta ak madde, içte boz madde
bulunur. Ak maddenin içinde kelebek gibi görünen boz madde ikisi önde (ventral), ikisi arkada (dorsal) olmak üzere dört
adet kök adı verilen çıkıntıya sahiptir.
Arka kök (dorsal kök); derideki, kaslardaki ve iç organlardaki duyusal reseptörlerden alınan uyarıları merkezî sinir siste-
mine ileten duyu nöronlarının aksonlarını içerir.
Ön kök (ventral kök); merkezî sinir sisteminden efektör organlara (kaslar ve bezler) sinir uyarılarını ileten motor nöron-
ların aksonlarını içerir. Boz madde ayrıca arka kökten gelen ve ön kökten çıkan nöronlar arasında bağlantı kuran ara
nöronlar da içerir. Ak madde içinde beyin ile omurilik arasında bilgiyi taşıyan duyu ve motor nöronların aksonları bulunur.
Duyu nöronları sayesinde duyusal girdi, duyu reseptörlerinden boz maddeye kadar taşınır. Buraya gelen duyu aksonları ara
nöronlarla sinaps yapabileceği gibi doğrudan beynin ilgili merkezine kadar uzanabilir. Ön kökten çıkan motor nöronlar beyin-
den gelen uyarıları taşıyan istemli kas hareketlerini kontrol eden nöronlar olabileceği gibi kalp kası, düz kaslar ve salgı bezle-
rinin çalışmasını sağlayan motor nöronlar da olabilir.
Ara nöron
Omurilik; aynı zamanda bir uyarıya karşı hızlı, is-
temsiz ve planlanmamış bir tepki oluşturarak vücudu
koruyan refleks merkezidir. Omurilik refleksleri be-
yinden bağımsız olarak gerçekleşir. Refleks, omuri-
lik sinirlerince gerçekleştirildikten sonra beyne bilgi
iletilir. Refleks oluşurken sinir hücrelerinde impulsun
izlediği yola refleks yayı denir.
Basit bir refleks yayında duyu nöronları ara nöron-
larla sinaps yapmadan doğrudan motor nöronlarla
sinaps yapar. Genellikle bir refleks yayı duyu resep-
törleriyle başlar; duyu nöronu, ara nöronlar ve motor Omuriliğin enine kesiti
nöronlarla devam edip efektör organlarla sonlanır.
Bir kişi elini sıcak bir yüzeye değdirirse acı duyusu daha beyne iletilmeden kol kaslarının kasılmasıyla elini geri çeker.
Reflekslerin yaşamda meydana gelen değişikliklere
karşı bireyi koruyan kaçma, korunma ve hayatta kal-
ma gibi önemli işlevleri vardır. Diz kapağı refleksi,
göz bebeği refleksi, emme refleksi gibi bazı refleks-
ler doğuştan gelirken bisiklet sürme, araba kullanma
gibi bazı refleksler sonradan öğrenme yoluyla kaza-
nılabilir.
Refleksler, sinir sisteminin sağlığı hakkında faydalı
bilgiler sunduğundan hastalıkların teşhisinde sıklık-
la kontrol edilir. Refleks yayı boyunca herhangi bir
yerde hasarın olması, refleksin gerçekleşmemesine
ya da anormal olmasına neden olur. Örneğin; dok-
tor, diz kapağının altında bulunan tendona küçük bir
cisimle vurarak bacağın diz ekleminden öne doğru
fırlamasını kontrol eder. Eğer diz kapağı refleksi
gerçekleşmiyorsa bu durum bel bölgesinde bir yara-
Refleks oluşumu ve refleks yayı lanmanın ya da reflekste görev alan nöronlardaki bir
hasarın göstergesi olabilir.

18 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - AYT