Page 145 - Konu Özetleri AYT Fizik

MERKEZCİL KUVVET

Merkezcil kuvvet, aslında özgün bir kuvvet türü değil, dairesel bir yörüngede hareket eden bir nesnenin merkezcil ivmesine
neden olan mevcut kuvvetlerin (sürtünme, kütle çekim, gerilme, elektromanyetik gibi) topluca ifadesidir. 'Merkezcil' terimi,
bu kuvvetlerin yönünün daima hareketin merkezine doğru olduğunu vurgulamak için kullanılır.

Dünya'nın yörüngesinde dönen bir uyduya kütle çekim kuvveti etki eder; bu kuvvet
sayesinde uydular dünya yörüngesinde çembersel yörüngede hareket edebilmekte-
dir.

F = m.g
m

Çamaşır makinesinin yüksek hızda dönen tamburunda, tambur tarafından çamaşır-
lara uygulanan normal kuvvet, hem çamaşırları hem de su moleküllerini merkeze
doğru iter. Ancak, çamaşırlar ile su molekülleri arasındaki sürtünme kuvveti yetersiz
kaldığında, su molekülleri çamaşırlar kadar hızla merkeze doğru ivmelenemez. Bu
ivmelenememe sonucu, su molekülleri çamaşırların arkasında kalır ve tamburun de-
liklerinden geçerek makinenin su boşaltma bölümüne gider. Bu mekanizma, çama-
şırların daha etkin bir şekilde kurutulmasını sağlar.

Viraja giren bir aracın, güvenli bir şekilde yön değiştirebilmesi için sürtünme kuvveti-
ne ihtiyacı vardır. Bu kuvvet, aracın lastikleri ile yol arasındaki etkileşimden kaynak-
lanır ve aracın yatay düzlemde kaymadan, istikrarlı bir şekilde virajı almasını sağlar.

DİKKAT

Çembersel hareket sırasında, cismi yörüngenin merkezine doğru çeken kuvvet
dışarıdan uygulanan bir kuvvet değildir. Bu kuvvet, net kuvvetin çembersel yö-
rüngenin merkezine doğru olan bileşenidir ve merkezcil kuvvet olarak adlandı-
rılır.

DİKKAT
Bir cisme "merkezkaç kuvveti" diye bir kuvvet etki etmez. Merkezkaç kuvveti,
dönen bir referans sistemi içindeki nesnelerin, dairesel yörüngede kalmak için
gerekli merkezkaç ivmesini açıklamak üzere tanımlanan bir kavramdır ve aslın-
da bir kuvvet değil, ivmeli referans sistemlerindeki gözlemciler tarafından hisse-
dilen bir etkidir.

FİZİK - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 145