Page 106 - Konu Özetleri AYT Türk Dili ve Edebiyatı

TANZİMAT DÖNEMİ'NE KADAR HALK HİKÂYELERİ VE MESNEVİLER

CENKNAMELER

• Müslümanlarla Müslüman olmayanlar arasındaki tarihî savaşların ve bu savaşlardaki Müslüman kahramanın yiğitlikle-
rinin olağanüstü ögelerle süslenerek nazım-nesir karışık anlatıldığı eserlere cenkname denir.
• Tarihî olay ve kişilerin kurmaca olarak anlatıldığı cenknameler, destan tipi halk hikâyesi grubuna dâhil edilebilir. Es-
kiden evlerde, köy odalarında, kıraathanelerde, cami avlularında bir kişi tarafından yüksek sesle okunur; orada bulu-
nanlar tarafından ilgiyle dinlenirdi.
• Türün en çok bilinen örnekleri Hz. Ali, Hz. Hamza ve Battal Gazi’nin kahramanlıklarını konu alan cenknamelerdir.
• Bu kitaplar içinde en çok okunanlar ise Hz. Ali’nin cenklerini anlatan Hayber Kalesi ve Kan Kalesi ’dir.

• Hz. Ali cenknamelerinde Hz. Ali’nin kahramanlıkları, kerametleri ve onun çevresinde gelişen olaylar anlatılır. Bu hikâ-
yelerde Hz. Ali; Allah yolunda savaşan, halkı zalimlerden koruyan, olağanüstü güçleri olan, halkın sevdiği, mert, cesur
ve cömert bir kahramandır. Onun için Allah’ın aslanı, yiğitlerin şahı, dinin kılıcı gibi sıfatlar kullanılır.

• Cenknameler, önceleri manzum şekilde yazılmışken 15. yüzyıldan itibaren mensur örneklere de rastlanır.

MESNEVİLER

• Mesnevi, sözlük anlamı “ikişer, ikişerli” olan Arapça bir kelimedir. Her beyti kendi içinde kafiyeli olan, aruz vezninin
kısa kalıpları ile yazılan divan edebiyatı nazım şeklidir.

• Mesnevilerin beyit sayısında sınırlama yoktur.
• Mesnevilerde her beytin kendi içinde kafiyelenmesi, anlamın beyit içinde tamamlanması mesnevinin kolay ve uzun
yazılmasını sağlamıştır.

• Mesnevilerde genellikle aşk, kahramanlık konularıyla dinî-tasavvufi konular işlenmiştir.
• Mesneviler bir bakıma bugünkü hikâye ve romanın yerini tutmuştur.
• Divan edebiyatında aynı şaire ait beş mesnevinin bir araya getirilmesiyle oluşturulan eserlere hamse denir.
• Türk edebiyatında hamse sahibi ilk şair Ali Şir Nevai’dir.
• Türk edebiyatında bilinen ilk mesnevi, Yusuf Has Hacip tarafından XI. yüzyılda kaleme alınan Kutadgu Bilig adlı
eserdir.
• Mevlana’nın aslı Farsça olan Mesnevi adlı eseri de Türkçeye manzum ve mensur olarak defalarca çevrilmiş, açıkla-
maları yazılmış, sohbetleri ve dersleri yapılmış bir mesnevidir.
• Mesnevi XV. yüzyıl ve sonrasında büyük bir gelişme göstermiş, mesnevilerin sayıları artmış ve konuları çeşitlenmiştir.

DİKKAT!

Türk edebiyatında Yunus Emre’nin Risaletü’n-Nushiyye,
Âşık Paşa’nın Garibname, Ahmedi’nin İskendername,
Süleyman Çelebi’nin Vesiletü’n-Necat (Mevlid), Şeyhi’nin
Harname, Fuzuli’nin Leyla vü Mecnun, Nabi’nin Hayriye,
Hayrabad ; Şeyh Galip’in Hüsn ü Aşk, Şeyyad Hamza’nın
Yûsuf ve Zelihâ adlı eserleri tanınmış mesnevilerdendir.

106 MEBİ KONU ÖZETLERİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI - AYT