Page 109 - Konu Özetleri TYT Biyoloji

BİYOLOJİ

KONU EŞEYSİZ ÜREMENİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE ÇEŞİTLERİ
ÖZETİ
TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT

EŞEYSİZ ÜREMENİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Eşeysiz üreme, döllenme olmadan tek bir atadan çeşitli yollarla kendisiyle aynı genetik yapıya sahip yeni bireylerin mey-
dana gelmesidir. Eşeysiz üremenin temelini birçok canlıda mitoz oluşturur. Tek hücreli ve çok hücreli canlıların bazıları
eşeysiz olarak çoğalabilir.
Eşeysiz üreme ile kısa zamanda çok sayıda yeni bireyler meydana gelir. Genellikle yavrular, ata bireyle ve birbiriyle kalıtsal
olarak aynı özelliğe sahiptir. Eşeysiz üreyen canlılar, kendileri için uygun olan çevre koşullarında meydana gelen olumsuz
değişiklikler nedeniyle çevreye adapte olmakta zorlanır. Çevre koşullarında bir olumsuzluk olursa yok olma tehlikesiyle
karşı karşıya kalır. Ancak eşeysiz üreme, bireylerin uyum sağladıkları çevresel koşullarda hızlı çoğalmasına ve yayılma-
sına olanak sağlar.
Eşeysiz üreyen canlılarda mutasyon sonucu tür içi kalıtsal çeşitlilik ortaya çıkabilir (Mutasyon; radyasyon, ultraviyole,
X, beta ve gama ışınları gibi yüksek enerjili ışınlar ve bazı kimyasal maddelerin etkisiyle genlerde meydana gelen kalıcı
değişimlerdir.). Eşeysiz üreme çeşitleri; bölünerek üreme, tomurcuklanma, rejenerasyon, sporla üreme, partenogenez ve
vejetatif üremedir.
Bölünerek Üreme
Belli bir büyüklüğe ulaşan tek hücreli canlının ikiye bölünmesiyle gerçekleşen eşeysiz üreme şeklidir. Prokaryot canlılardan
bakterilerde ve arkelerde; ökaryot canlılardan amip, öglena, paramesyum gibi protista üyelerinde görülür. Bölünme sonucu
oluşan hücreler, genetik açıdan ata hücreyle ve birbirleriyle aynıdır. Ancak hücrelerin sitoplazma miktarı ve organel sayısı
farklı olabilir.
Prokaryot canlıların (bakteriler ve arkeler) üremesi, hücrenin uzayıp boğumlanmasıyla ikiye bölünme şeklinde gerçekleşir.
Zarla çevrili çekirdek taşımadıkları ve iğ ipliklerini oluşturacak proteinlere sahip olmadıkları için ikiye bölünmeleri sırasında
mitoza ait evreler gerçekleşmez. Örneğin; bakterilerde büyüyen hücre, DNA’sını eşler. Bu sırada hücrenin boyu uzar ve
DNA’lar birbirinden uzaklaşır. Daha sonra hücre zarı içe doğru çökme yaparak büyür, çökme bölgesinde yeni çeper oluş-
turulur. Böylece iki yeni bakteri hücresi meydana gelir.

Bakterilerde eşeysiz üreme
Bölünme, hücrenin şekline ve simetrisine göre farklı bölgelerden gerçekleşebilir. Örneğin; tek hücrelilerden amip, her
yönden bölünebilirken paramesyum enine, öglena boyuna bölünür. Bölünerek üreme sonucu oluşan yavru hücrelerde;
sitoplazma miktarı, organel sayısı ve metebolizma hızı gibi bazı özellikler farklılık gösterebilir.

a) Amipte her yönden bölünerek üreme b) Öglenada boyuna bölünme c) Paramesyumda enine bölünme
109
BİYOLOJİ - TYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 109