Page 62 - Konu Özetleri TYT Coğrafya

COĞRAFYA

KONU İÇ KUVVETLER VE KAYAÇLAR
ÖZETİ
TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT

İÇ KUVVETLER VE KAYAÇLAR

İÇ KUVVETLER
Enerjisini yerkürenin içinden alan ve yer şekillerinin oluşumunu sağlayan kuvvetlere iç kuvvetler adı verilir. İç kuvvetlerin
oluşturduğu hareketlerin tümü tektonik hareketler olarak ifade edilir.
Orojenez (Dağ Oluşumu)
• Dış kuvvetler tarafından aşındırılan malzemeler okyanus, göl ve de-
niz tabanlarında biriktirilir. Bu birikim alanlarına jeosenklinal denir.
• Birikim alanlarında tortullaşan tabakalar, levhaların hareketi ile yan
basınçlara uğrayarak sıkışır ve bu tabakalar kıvrılarak ya da kırılarak
yükselir. Bu tektonik olaya orojenez ya da dağ oluşumu adı verilir.
• Kıvrılma hareketi sonucunda yükselerek kubbeleşen yerler antikli-
nal, alçalarak çanaklaşan yerler senklinal olarak adlandırılır. Yükse-
len antiklinal alanlarının bir kısmı dağları oluşturur. Bu şekilde oluşan
dağlara kıvrım dağlar adı verilir.
Kıvrım dağlar
• Birikim alanlarındaki sert yapılı tabakalar, yan basınçların etkisiyle sı-
kışarak kırılmaya uğrar ve kırık hatları oluşur. Tabakaların yer değiş-
tirmeye uğradığı bu hatlara fay denir. Kırılmalar sonucunda yüksekte
kalan yerlere horst, alçakta kalan çöküntü alanlarına graben adı ve-
rilir. Yükselen horst alanlarının bir kısmı dağlık alanları oluşturur ve
bu şekilde oluşan dağlara kırık dağlar adı verilir.

Kırık dağlar

Dünya'nın oluşumundan bugüne kadar büyük çaplı dağ oluşum hareketleri meydana gelmiştir.
Paleozoyik’te meydana gelen Hersiniyen Orojenezi ile Mezozoyik sonlarında başlayıp Senozoyik boyunca de-
ABD'de Appalaş Dağları, Rusya'da Ural Dağları oluşmuş- vam eden Alp Orojenezi sonucunda günümüzde yeryü-
tur. zünün en yüksek yerlerini oluşturan Avrupa Kıtası’ndaki
Aynı dönemde Kaledoniyen Orojenezi ile İskandinav Ya- Alp Dağları, Asya Kıtası’ndaki Himalaya Dağları, Kuzey
rımadası'ndaki dağlar oluşmuştur. Günümüzde bu dağlık Amerika Kıtası’ndaki Kayalık Dağları, Güney Amerika Kı-
alanlar aşındıklarından çok yüksek değildir. tası’ndaki And Dağları oluşmuştur.

Epirojenez (Kıta Oluşumu)
• Karaların alçalarak deniz sularının karaya doğru ilerlemesi olayı-
na transgresyon (deniz ilerlemesi), karaların yükselerek deniz
sularının geri çekilmesi olayına regresyon (deniz gerilemesi)
denir. Herhangi bir yerde epirojenez olayının meydana gelebil-
mesi için akışkan manto üzerinde dengede duran levhaların den-
gesinin bozulması yani izostatik dengenin bozulması gerekir.
Bu denge, yer kabuğu parçalarına ait ağırlıkların değişmesiyle
bozulur.
• Kara parçası üzerinde çok ağır buz tabakasının oluşumu alçal-
maya, buzul erimesi ise yükselmeye neden olur.
• Aşınım alanları ağırlık azalması ile hafifleyerek yükselirken biri-
kim alanları ağırlaşarak alçalır.
• Volkanik faaliyetler sonucunda çıkan malzeme birikimi yer kabu-
ğunda ağırlığın artmasına yol açar, alçalmalar meydana getirir.
• Deniz gerilemesinin yaşandığı yerlerde kıyı taraçalarının görülmesi, epirojenik hareketlerin kanıtlarından biridir.
• İskandinav Yarımadası ve Kanada'nın yükselmesi, Hollanda ve Venedik'in alçalması epirojenezin yeryüzündeki baş-
lıca örneklerindendir.
62 MEBİ KONU ÖZETLERİ COĞRAFYA - TYT