Page 67 - Konu Özetleri TYT Coğrafya

COĞRAFYA

KONU DIŞ KUVVETLER (AKARSULAR)
ÖZETİ
TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT TYT

DIŞ KUVVETLER (AKARSULAR)

AKARSULAR
Belirli bir yatak içerisinde eğim doğrultusunda akan sulara akarsu denir. Akarsular; yağmur suları, eriyen kar suları, yer altı
suları veya göllerden beslenir.
• Akarsular, yıl boyu sürekli akışlı olabileceği gibi mev-
simlik veya geçici akışlı da olabilir. Akarsu yatağının
herhangi bir noktasından birim zamanda geçen su mik-
tarına akım (debi) denir.
• Akarsuların doğduğu yere kaynak denir.
• Kaynaktan itibaren içinde aktığı çukurluğa yatak denir.
• Denize veya bir göle dökülerek sonlandığı yere ağız
denir.
• Akarsuların yeryüzünü şekillendirmesinde; iklim özel-
likleri, taşınan su ve malzeme miktarı, yeryüzü şekilleri,
zeminin jeolojik yapısı, bitki örtüsü vb. faktörler etkilidir.

AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ
Aşındırma Şekilleri Biriktirme Şekilleri

• Birikinti konisi
• Vadi
• Birikinti yelpazesi
• Dev kazanı • Menderes • Dağ eteği ovası
• Kırgıbayır (Badlands) • Seki (Taraça)
• Dağ içi ovası
• Peribacaları
• Taban seviyesi ovası
• Plato
• Delta
• Peneplen (Yontuk düz)
• Irmak adası

AKARSU AŞINDIRMASIYLA OLUŞAN YER ŞEKİLLERİ
Akarsuyun ve su içindeki materyallerin yatağın tabanına ve yanlarına çarpmasıyla fiziksel aşındırma, suyun kayaç türlerini
çözmesi ile kimyasal aşındırma gerçekleşir.
Akarsuyun aşındırma gücünü; eğim koşulları, taşıdığı suyun miktarı, akış hızı, zeminin geçirgenlik özelliği, taşıdığı yük
miktarı ve bitki örtüsü gibi faktörler belirler.
• Akarsuların, eğimin fazla olduğu yerlerde yatağının tabanını aşındırmasına derine aşındırma denir.
• Derine aşındırmanın ağızdan kaynağa doğru ilerlemesine geriye aşındırma denir.
• Akarsuların, akış hızının azaldığı yerlerde yatağının daha çok yan taraflarına çarparak aşındırmasına yana aşındırma
denir.
• Akarsuların yataklarını geriye, yana ve derine doğru aşındırıp,
aşındırdığı malzemeleri uygun ortamlarda biriktirmeleriyle şekil-
lenen arazilere akarsu (flüvial) topoğrafyası denir.
• Akarsu aşındırmasının büyük ölçüde sonlandığı yükselti sevi-
yesine taban seviyesi denir. Okyanus ve denizler genel taban
seviyesidir.
• Akarsuyun yatağını taban seviyesine kadar yaklaştırması duru-
muna denge profili denir.
Denge profili

DİKKAT
Bir akarsu denge profiline ulaşırsa; akış hızı, aşındırma gücü ve enerji potansiyeli azalır.
COĞRAFYA - TYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 67