Page 68 - Konu Özetleri TYT Coğrafya

DIŞ KUVVETLER (AKARSULAR)

Vadi: Akarsuyun yatağını derine ve yana doğru aşındırmasıyla oluşan yarıntılara vadi denir. Akarsuyun geçtiği arazinin
eğimine, jeolojik yapısına, akarsuyun akış hızına ve aşındırma gücüne bağlı olarak farklı vadi tipleri oluşmuştur.

Kertik Vadi: Dağ yamaçlarından hızla inen akarsuların yatağını
derine doğru kazması sonucu oluşan tabansız vadilerdir.

Boğaz Vadi: Akarsuların akış yönüne doğru yüksek arazileri yar-
masıyla oluşan, genellikle derin ve uzun vadilerdir.

Kertik vadi

Kanyon Vadi: Çözünebilen kayaçlarda ve kaya tabakalarının
yatay uzandığı arazilerde oluşan vadilerdir. Bu vadiler oldukça
derin, dik yamaçlı veya basamaklı yapıdadır.

Asimetrik Vadi: Vadinin dirençleri farklı iki yamacının farklı
oranda aşınmasıyla oluşur. Bir yamaç daha yatık diğer yamaç
Kanyon vadi daha diktir.

Geniş Tabanlı Vadi: Akarsuyun yatak eğiminin ve akış hızının
azaldığı yerlerde yatağını yanlara doğru aşındırmasıyla oluşan
vadilerdir.

Plato: Akarsuların derin vadilerle parçaladığı, çevresine göre yük-
sekte kalan, hafif engebeli düzlüklerdir.

Kırgıbayır: Bitki örtüsünün zayıf olduğu yamaçlarda sel sularının
yaptığı aşındırma sonucu oluşmuş, yarıntılı arazilerdir.

Geniş tabanlı vadi

Şelale ve Dev Kazanı: Akarsu yatağı boyunca direnci fazla bir
kaya türünden dirençsiz bir kaya türüne geçildiğinde aşınmanın
artmasıyla diklikler oluşur. Akarsu bu dikliklerde yüksekten dü-
şer; buna şelale, çağlayan veya çavlan denir. Şelalelerde su-
yun aşağı düştüğü yerde yaptığı aşındırmayla oluşturduğu derin
çukurlara da dev kazanı denir.

Şelale ve dev kazanı
Peribacaları: Akarsular ve sel suları, eğimli arazilerde bulunan
kumlu, taneli yumuşak yapılı taşları daha fazla aşındırır, dirençli
kayaçlardan oluşan blokların altında kalan kısımları ise daha az
aşındırır. Böylece arazide bacaya benzeyen yükseltiler ve üzerin-
de şapka gibi duran büyük taşların bulunduğu peribacaları mey-
dana gelir.

Peneplen (Yontuk Düz): Aşınma sonucu deniz seviyesine yakın
bir seviyeye kadar düzleşmeyle ortaya çıkan arazilerdir.

Peribacaları
68 MEBİ KONU ÖZETLERİ COĞRAFYA - TYT