Page 66 - Konu Özetleri TYT Coğrafya

DIŞ KUVVETLER (ÇÖZÜLME, KÜTLE HAREKETLERİ, RÜZGÂRLAR, BUZULLAR)

Rüzgâr Biriktirme Şekilleri
Rüzgârların, aşındırdığı malzemeleri hızının azaldığı veya bir
engelle karşılaştığı yere yığmasıyla rüzgâr biriktirme şekilleri
oluşur.
• Çöllerde rüzgârların biriktirmesiyle oluşan kum yığınlarına
kumul adı verilir.
• Rüzgârların aşındırarak taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle
oluşan topraklara lös denir.
• Rüzgârların oluşturduğu kum yığınlarının hilal şeklini aldığı
kum tepelerine barkan denir.
Kumullar
BUZULLAR
Yıl boyunca erimeyen, yüzeyi sürekli kaplayan karlara kalıcı kar (toktağan) adı verilir. Kalıcı karların üst üste yığılıp arala-
rındaki boşluğun ağırlıktan dolayı azalmasıyla önce buzkar (neve) oluşur ve buzkarın sıkışmasıyla buzul (glasiye) oluşur.
Buzullar, sıcaklığın yıl boyu çok düşük olduğu kutup bölgeleri ile diğer bölgelerin yüksek kesimlerinde oluşur. Yıl boyunca
erimeden kalan karın inebildiği en alt yükselti seviyesine kalıcı kar sınırı denir.
Kalıcı kar sınırı sıcak kuşakta 5.000-6.000 m civarındayken kutuplara gidildikçe bu sınır deniz seviyesine kadar alçalır.
Yeryüzünde oluşum şekli ve yeri bakımından değişik buzul türleri vardır.
• Geniş alanlar kaplayan kalın buzul örtülerine örtü buzulu (in-
landsis) denir.
• Dağların üst kısmını örten buzullara takke buzulu denir.
• Buzulların kendi ağırlığıyla oluşturduğu ve sirk adı verilen çu-
kurlara yerleşmiş buzullara sirk buzulu denir.
• Dağ yamaçlarından aşağı inen buzulların açtığı uzun çukurlar
buzul vadisi olarak adlandırılır. Buzul vadileri içine yerleşmiş
buzullara da vadi buzulu adı verilir.
• Kara üzerindeki buzullardan kopmuş, denizde yüzen büyük buz
dağlarına aysberg denir.
• Kutup bölgelerinde deniz üzerindeki buzullara bankiz denir. Vadi buzulu
Buzul Aşındırma Şekilleri
Buzullar kalınlığı arttıkça ağırlaşır, yer çekiminin de etkisiyle eğim doğrultusunda hareket ederek geçtiği yerleri törpüler,
cilalar ve böylece buzul aşındırma şekilleri oluşur.
• Buzulların kendi ağırlığıyla kolay aşınabilen yüzeylerde oluşturduğu çukurlara sirk denir.
• Dağ yamaçlarından aşağı inen buzulların açtığı tekne şeklindeki uzun ve dik yamaçlı çukurlara buzul vadisi denir.
• Yamaçlardan aşağı kayan buzulların arazinin yumuşak kısımlarını aşındırırken dirençli kaya ları yontması ile oluşan
yassı yuvarlak şekillere hörgüç kaya adı verilir.
Buzul Biriktirme Şekilleri
• Buzulların aşındırdığı irili ufaklı malzemeleri erimeye başladığı yerde yığmasıyla buzul biriktirme şekilleri oluşur.
• Buzullar, çeşitli boyutlardaki malzemeleri koparıp sürükler. Sürüklenen ve buzulun eridiği alana yayılan bu malzeme-
lere moren denir.
• Düzlük arazideki örtü buzullarının altındaki taban morenlerinin yığılmasıyla oluşan tepelere drumlin adı verilir.
• Buzulların ön cephesinde birikmiş morenlerin buzullardan doğan akarsular tarafından aşağı sürüklenmesi ve birikme-
siyle oluşan düz alanlara sander düzlüğü denir.

Hörgüç kaya Drumlin

66 MEBİ KONU ÖZETLERİ COĞRAFYA - TYT