Page 122 - Türkçeyi Etkili Kullananlar

K aşgarlı Mahmud
KÂŞGARLI MAHMUD

(XI. yy.)

Hayatı ve Eserleri

Hayatı ile ilgili bilgilerde kesinlik bulunmamaktadır. XI. yüzyılda yaşamış olan Kâşgarlı Mahmud
Barsgan’da doğmuştur. Karahanlı hanedanı soyundandır ve iyi bir eğitim görmüştür. Devrinin klasik
bilimlerinin yanında Arapça, Farsça ve Rumca öğrenmiştir. Kendisini ilme adamış ve ömrünün büyük bir
kısmını Orta Asya’daki Türk kabile ve boyları arasında geçirmiştir. Müderrislik görevinde bulunmuştur.
1057 yılından sonra Türk kabile ve boyları arasında bulunarak Türkçe ile ilgili malzeme toplamaya
başlamıştır. Topladığı bu malzemeleri, Dîvânü Lugâti’t-Türk’te bir araya getirmiştir. Kâşgarlı, Dîvânü
Lugâti’t-Türk’ü 1077’de Abbasi Halifesi Muktedâ Biemrillâh’a sunmuştur.
Kâşgarlı Mahmud’un günümüze ulaşan tek eseri Dîvânü Lugâti’t-Türk’tür.

Türkçeye Katkıları Dîvânü Lugâti’t-Türk’ten

Ben onların en uz dillisi, en açık
• Kâşgarlı Mahmud, Türk dilinin ilk sözlüğü ve dil bilgisi anlatanı, akılca en incesi, soyca
kitabı olan Dîvânü Lugâti’t-Türk’ü yazmıştır. en köklüsü, en iyi kargı kullananı
olduğum halde onların şarlarını,
• Eser, Türkçenin Arapçadan geri olmadığını ortaya çöllerini baştan başa dolaştım.
koymak ve Araplara Türkçe öğretmek için kaleme Türk, Türkmen, Oğuz, Çiğil,
alınmıştır. Yağma, Kırgız boylarının dillerini,

• Eserde kişi, yer ve boy adlarının kaynağı ile ilgili kafiyelerini belliyerek faydalandım;
bilgiler de verilmektedir. öyle ki, bende onlardan her boyun
dili, en iyi yolda yerleşmiştir. Ben
• Dîvânü Lugâti’t-Türk; Türk tarihinden coğrafyasına, onları en iyi surette sıralamış, en iyi
mitolojisinden folkloruna, tıptan Türk edebiyatına bir düzenle düzenlemişimdir.
kadar birçok alanda çok önemli bilgiler içermektedir. (…)
Bana sonsuz bir ün, bitmez
• Eserde Türk boylarının ağız farklılıkları üzerinde tükenmez bir azık olsun diye şu
durulmuş, konuştukları dille ilgili karşılaştırmalar kitabımı -Tanrıya sığınarak- Divanü
yapılmıştır. Lûgatittürki “Türk Dilleri Kamusu”
• Eserde madde başı olarak alınan kelime sayısı 8.000 adını vererek yazdım.
civarındadır. (…)
Ben bu kitabı hikmet, seci’, atalar
• Kelimelerin anlamları açıklanırken şiir, atasözü ve sözü, şiir, recez, nesir gibi şeylerle
deyimlerden örnekler verilmiş; böylece kültür ve dil süsliyerek hece harfleri sırasınca
ürünleri yüzyıllar sonrasına taşınmıştır. tertip ettim. İrdemen onu yerinde
• Dîvânü Lugâti’t-Türk’te yer alan dünya haritası, Türk bulsun, arıyan sırasında arasın diye
her kelimeyi yerli yerine koydum;
dünyasının ilk haritası olması bakımından dil, kültür derinliklerini alana çıkardım;
ve tarih araştırmaları için oldukça önemlidir. katılıklarını yumşattım. Yıllarca
• Dîvânü Lugâti’t-Türk, bir sözlük olmanın yanında Türk birçok güçlüklere göğüs gerdim.
kültürü ansiklopedisi niteliği de taşır. (Dil İçi Çeviri: Besim Atalay)

120 Türkçeyi Etkili Kullananlar