Page 107 - BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR TARİHİ 12

Osmanlı Devleti’nde Tüfenk Atıcılığı Osmanlı Devleti’nde Gürz Kaldırma

Ateşli silahlar, Osmanlı Devleti’nin kuruluşunun ilk yıllarında kullanılmaya başlanmıştır. Tüfenk, Gürz, Osmanlı padişahlarının savaşta, sporda ve törenlerde kullandıkları bir savaş aracıydı. Gürze
küçük bir beylikten imparatorluk hâline gelen Osmanlılarda özellikle Balkanlar’ın engebeli arazilerindeki topuz veya boztoğan da denirdi. Gürzlerin savaşlarda kullanılanları, spor amaçlı kullanılanlara göre daha
kalelere karşı yaptıkları savaşları kazanmaları açısından çok önemli bir unsur olmuştur. ağırdı. Osmanlı padişahları, törenlerde daha farklı gürzler kullanırlardı. Savaş gürzleri; 11,5 kg ağırlığında
Arkebüz adı verilen ilk fitilli tüfenkler, Avrupa’da 1380’li yıllarda ortaya çıkmıştır. Bu silahların el olur, sapı ve başı demirden yapılırdı (Görsel 4.36).
silahı olarak etkili bir şekilde kullanılması ise 15. yüzyılın sonlarına doğru olmuştur. Ağır gürz kaldırmak ve gürzü savaşta beceriyle kullanmak Osmanlılarda kahramanlığın ve yiğit-
Osmanlı ordusunda ateşli silahların kullanılması, 15. yüzyılın başlarından itibaren yaygınlaşmış- liğin gerektirdiği bir özellikti. Osmanlı padişahlarından gürz kaldırmayı çok seven ve gürzü ilk kullanan
tır. Özellikle Balkan milletlerine mensup tüccarlar ve ustalar vasıtasıyla ateşli silahları elde eden Osman- Orhan Gazi’dir. Orhan Gazi, gürz kaldırmada oldukça başarılıydı. Kaldırdığı ağır mermer gürzleri, huzu-
lılar, kısa süre içerisinde bu silahları kendileri üretmeye başlayarak geliştirmişlerdir. runa kabul ettiği elçilere göstermek için hep yanında bulundururdu. Orhan Gazi, Bursa ili başkent olur
Osmanlılarda tüfengin kullanımına dair ilk kayıt, 1402 tarihlidir. Osmanlı ordusunda kullanılan ilk olmaz Hisar içinde bir mescit ile spor ve askerî eğitimler için kullanılacak bir atıcılar alanı yaptırmıştır.
tüfenk; ağızdan doldurulduğu, fitille ateşlendiği ve namlusunun içi yivsiz olduğu için “kaval” adı verilen Osmanlı Dönemi’nde yapılan spor dallarından biri olan gürz ile ilgili olarak Evliya Çelebi de Se-
tüfenkti. Daha sonraları bu tüfenge çakmaktaşı ile ateşlendiği için “çakmaklı tüfenk” denmiştir. yahatname adlı eserinde IV. Murad’ın gürzü çok iyi kullandığından bahsetmiştir.
Osmanlılarda tüfenkler, Cebeci Ocağında yapılırdı. Tüfenk kullananlara “tüfenkendaz” denilmek-
teydi (Görsel 4.35). Yıldırım Bayezid ile Timur arasında yapılan Ankara Savaşı’nda, Bayezid’e Sırbistan’dan
gönderilen yirmi bin kadar yardımcı kuvvetin çoğunun tüfenkendaz piyade ve süvariden oluştuğu bilin-
mektedir.
Yıldırım Bayezid ve ondan sonra gelen padişahlar, askerin tüfenkle eğitimine oldukça önem
vermişlerdir. Bayramlarda yapılan güreşlerden sonra tüfenk atışları da yapılırdı. Bu müsabakalarda testi,
yumurta ve para gibi hedeflere atışlar yapılırdı. İsabetli atış yapanlar, padişah tarafından ödüllendirilirdi.

Görsel 4.36: Gürz

Osmanlı Devleti’nde Lobut Atma
Osmanlılarda spor, savaş becerilerinin kazanılmasına yönelik sistemli bir faaliyet olarak gelişmiş-
tir. Bu faaliyetler kapsamında yay, topuz, kılıç ve lobut gibi silahları kullanmak için fiziksel güç ve koordi-
nasyon antrenmanları yapılmıştır.
Lobut, kabuğu soyulmuş kuru meşe ağacından yapılırdı. 85-90 santimetre boyunda ve 4-5 san-
timetre kalınlığında olurdu. Uzağa ve yükseğe atılabilmesi ve yaş ağaçlara saplanabilmesi için de uç
kısmı altı köşeli olarak sivriltilirdi. Bu şekilde büyük bir kaleme benzediği için “kalemli” ismiyle de anılırdı.
Ciritten farkı daha kısa ve kalın oluşuydu (Görsel 4.37).
Lobut, tüfengin kullanılmasından önce
binicilerin yanlarında taşıdığı bir savaş aracıydı.
Küçük yaşlarından itibaren yaş ağaçlara saplaya-
rak eğitim yapan cündiler, savaşta düşmanı ve
atını lobut saplayarak düşürürlerdi.
Tüfengin yaygınlaşmasından sonra spor
Görsel 4.35: Tüfenkendaz geçişi gösterilerinde ve yarışmalarda kullanılan bir
spor aracı hâline gelen lobut, at üzerinden uzak
mesafeye fırlatılarak sportif becerinin artırılması
için de kullanılmıştır.
Sultan IV. Murad’ın üst üste yaptığı lobut
6. ETKİNLİK ve cirit atışları anısına yazılmış bir kitabe, Top-

ÇİZELGE HAZIRLIYORUM kapı Sarayı’nın en içteki dördüncü avlusunda yer
almaktadır.
Osmanlı Devleti’ndeki ateşli silahların kullanımıyla ilgili bir tarih çizelgesi hazırlayıp hazırladığınız
çizelgeyi sınıf panosuna asınız.
Görsel 4.37: Askerî Müze (Harbiye, İstanbul) koleksiyonundaki lobutlar

104 OSMANLI DEVLETİ’NDE BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR OSMANLI DEVLETİ’NDE BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR 105