Page 159 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

74 BİYOLOJİ 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

4. Omurilik soğanı ve ponsta bulunan bazı nöron grupları solunum merkezini meydana getirir. Solu-
num merkezi, kandaki oksijenle karbondioksit miktarını sabit düzenlerken soluk alıp verme hızını
da ayarlamış olur. Kısa bir süre için soluk alıp verme mekanizması, istemli bir şekilde yürütülmeye
çalışılsa da solunum merkezi bu görevlerini istemsiz yapmaktan sorumludur.

1. Yönerge Aşağıdaki metni okuyarak soruları cevaplayınız.
Antrenörler, sporcularının performanslarını arttırabilmek için çeşitli antrenman programlarıyla çalış-
maktadırlar. Sporcular, yüksek rakımlı yerlerde antrenman yaptıktan sonra deniz seviyesine yakın yer-
lerde maça çıkmanın daha avantajlı olduğunu gözlemlemişlerdir. Örneğin bir futbol takımı denizden
2. Yönerge Aşağıdaki metni okuyarak soruları cevaplayınız.
yaklaşık 1600 m yükseklikte bulunan Bolu Dağı'nda antrenman yaptıktan sonra İstanbul’daki bir maçta
daha başarılı olmuşlardır. Yükseklerdeki düşük oksijen basıncı yüzünden alınan her solukta kaslara ge-
Hücrelerimizin ihtiyaç duyduğu oksijen (O ), solunum ile akciğerlere alındıktan sonra buradan difüz-
2
yonla alveolleri saran kılcal damarlara geçer ve hücrelere taşınmaya başlar. Oksijen, suda çok az çö- reksiniminden daha az oksijen molekülü ulaşır. Böyle bölgelerde antrenman yapmak daha zordur. Bir
zünen bir gaz olduğundan vücuda alınan oksijenin yalnızca %1,5’i kan plazmasında çözünmüş hâlde sporcu uzun süre yüksek bir yerde kaldığında vücudunda çeşitli değişimler meydana gelerek kanındaki
taşınır. Geri kalan oksijen, alyuvarlarda bulunan hemoglobin (Hb) adlı solunum pigmentine bağlı ola- oksijen seviyesi ayarlanacak ve alçak bölgelerdeki maçlarda performansı artacaktır.
rak taşınır. Hemoglobin, oksijeni tutarak oksihemoglobine çevrilir. Oksihemoglobin taşıyan kan kalbe
gelir ve buradan da tüm vücuda pompalanarak dokulara ulaşır. 1. Bir sporcu yüksek rakımlı bir yere ilk çıktığında düşük oksijen yoğunluğu sebebiyle vücudunda ne
gibi değişimler meydana gelmesi beklenir?
Solunum yapan hücrelerin artık maddesi olarak oluşan CO , önce difüzyonla doku sıvısına buradan da
2
doku kılcal damarlarına geçer. CO in doku kılcallarından akciğere taşınması üç farklı yolla olur. CO in
2
2
yaklaşık %7’si kan plazmasında çözünmüş olarak, %23’ü alyuvarlarda bulunan hemoglobine bağla-
nıp karbaminohemoglobin (HbCO ) oluşturarak, %70 civarı ise kan plazmasında bikarbonat iyonları
2
(HCO ) şeklinde akciğerlere taşınır.
-
3 2. Bir sporcu uzun süre yüksek rakımlı bir yerde kaldığında oksijen kaybını telafi etmek için vücudun-
5. Yoğun bir egzersiz durumunda dakikada 2 litreye yakın oksijene ihtiyaç duyulur. Hemoglobin var- da nasıl bir değişim meydana gelmesi beklenir?
lığı sayesinde O i taşımak için gerekli kalp debisi ve kan akışı yeterli olur. Böyle yoğun bir egzersiz
2
durumunda hemoglobin olmasaydı ne gibi sorunlar oluşabilirdi? Cevabınızı yukarıda verilen oran-
ları da dikkate alarak değerlendiriniz.
3. Yüksek rakımlı bir bölgede antrenman yapıp alçak rakımlı bir yerde maça çıkmanın etkisi sizce
kalıcı mıdır?

6. Kanda CO in kısmi basıncının artması kan pH değerini düşürür. Bu durum hemoglobinin bağlı olduğu
2
O moleküllerinin bırakılmasına yol açar. Düşük pH, hemoglobinin oksijene ilgisini azalttığı için he-
2
moglobin ilgili hücreye O i bırakabilir. Bu etkiye “Bohr etkisi” denir.
2 2. Yönerge Aşağıdaki görselde kanda oksijen (oksihemoglobin hâlinde) ve karbondioksidin (bikarbonat iyonu
Bu etki sonucu azalan kan pH’sını dengelemek için nasıl bir yol izlendiğini açıklayınız. hâlinde) taşınması verilmiştir. Görselden yararlanarak soruları cevaplayınız.

7. Özellikle kış mevsiminde zaman zaman sobadan sızan karbonmonoksit gazının bir aileyi yok ettiği
şeklinde haberler okumuşsunuzdur.
Karbonmonoksit gazından etkilenen bireylerde O ve CO taşınmasında ne gibi sorunlar ortaya
2
2
çıkmakta olduğunu açıklayınız. Böyle bir durumdan etkilenmemek için ne gibi önemler alınmasını
tavsiye edersiniz?

Görsel: Oksijen ve karbondioksidin taşınması

156
Hazırlayan: Ali EROĞLU