Page 47 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı
P. 47
19 BİYOLOJİ 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
1. “Körebe” oldukça eski bir çocuk oyunudur. Bu oyunda ebe olarak belirlenen çocuğun gözleri bağ-
lanır ve kendi etrafında birkaç kez dönmesi sağlanır. Oyundaki diğer çocuklar el çırparak veya te-
kerlemeler söyleyerek sesler çıkartır. Oyunun ebesi de bu çocukları yakalamaya çalışır. Ebe, gözleri
bağlı olduğu hâlde hangi yöne gideceğini nasıl belirler?
Yönerge Tat alma duyusu hakkında verilen aşağıdaki metin ve görsellerden yararlanarak soruları cevaplayınız.
Tat duyusu; kişinin yaşam kalitesi üzerinde etkili olan, beslenmeyi destekleyen, toksik gıdaların alın-
masını önleyen önemli bir duyudur. Birçok faktöre bağlı oluşabilen tat bozuklukları; kişinin fiziksel ve
2. Bir orkestrada obua ve klarnetin aynı şiddet ve frekansta titreştikleri tespit edilmiştir. Frekans ve psikolojik olarak iyi olma durumunu, iştahını ve yeterli beslenmesini olumsuz etkilemektedir. İnsanlarda
titreşimleri aynı olsa da kulağımız bu iki farklı çalgıdan çıkan sesleri nasıl ayırt edebilir? konuşma ve beslenme için vazgeçilmez bir organ olan dilin üzerini örten epitel dokuda papilla denen ya-
pıların yüzeyinde çok sayıda tat tomurcuğu vardır. Bu tat tomurcuklarının içinde de tükürükte çözüne-
bilen maddelerin tadını algılayan kemoreseptörler bulunur. Erişkin bir insanın ağzında ortalama 9.000-
10.000 kadar tat tomurcuğu bulunur. Çocuklarda tat tomurcuklarının sayısı daha da çoktur. Yaşlandıkça
bu tat tomurcuklarının sayısı azalır. Yetişkinlerde tat reseptörlerini içeren tat tomurcukları papillalarda
yer alırken çocuklarda ise yanakta hatta damağın gerisinde bulunabilmektedirler. Her tat tomurcuğunda
3. Bir arkadaşınızın kulağına fısıldayarak birkaç cümle söylediğinizde arkadaşınızın kulağında bu se- yapısal açıdan farklı beş tip tat reseptör hücresi vardır: Tuzlu tat, yemek tuzu tarafından; ekşi tat, hidro-
sin izlediği yol ve algılanması nasıl olur? jen iyonu tarafından; tatlı tat, proteinler yoluyla; acı tat ise kapsaisin gibi çeşitli maddeler yoluyla tanınır.
Yaygın olarak bilinen bu tatlardan başka son yıllarda beşinci tat olarak ortaya çıkan umami (Japoncada
“lezzetli” anlamına gelir.) tadı, glutamat maddesinin algılanmasıyla tanınır. Reseptör hücrelerin tüyleri
tomurcuğun tat deliğindedir. Duyu sinirleri, reseptör hücreleri sarar ve onlarla sinaps yapar. Tat resep-
törleri de koku reseptörleri gibi sıvıda çözünen maddelerle uyarılan kemoreseptörlerdir.
Nasıl tat alıyoruz?
4. Aşağıda aynı ses kaynağından çıkan, aynı ortamda (hava) bulunan ve aynı sürede yayılan üç farklı Tat reseptör hücreleri, dilin yüzeyinde herhangi bir tat maddesi tarafından uyarıldığında hücrenin içi ve
ses dalgası verilmiştir. Frekans, birim zamanda (saniyede) oluşan dalga sayısıdır. Şekilde her bir ka- dışı arasındaki mevcut elektrik yükü değişmekte, bu değişim bir elektriksel sinir impulsu olarak sinirlere
reyi 1 metre olarak ele alınız. Buna göre iletilerek beyne ulaştırılmakta ve beyinde hangi tat olduğu saptanmaktadır.
a) Bu dalgaların dalga boylarını (metre) ve frekanslarını ölçerek verilen tabloyu doldurunuz.
b) Kulağımız A, B ve C ses dalgalarının gürlüğü (alçak, şiddetli) ve tonunu (pes, tiz) nasıl algılar? Ep glott s
c) Frekans ve dalga boyu arasında herhangi bir örüntü gözlemlediniz mi? Matematiksel bir bağlantı Bademc k Acı Umam
oluşturabilir misiniz? Ek , Tuzlu Tatlı
Dalga boyu D l
A Dalga boyu (Metre) Frekans (Hertz) çıkıntıları
Tat Vez kül
B tomurcukları
Bazal hücre Destek hücres
C
1 m
D l ucu
Görsel: Dil ve tat tomurcuğu
1. İnsanların dilinde aynı çeşit tat alma reseptörleri olmasına rağmen yiyeceklerden aynı oranda tat
5. Kulak zarı 55 mm lik bir alana sahip iken oval pencerenin yüzey alanı 3,2 mm dir. Bu durum işitme alamamalarının sebeplerinin neler olabileceğini açıklayınız.
2
2
olayı için nasıl bir avantaj sağlar?
44
Hazırlayan: Tüzün ARIK BIYIKLI
