Page 239 - Türk Dili ve Edebiyatı 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 11 117

4.ÜNİTE > Makale Kazanım A.4.14: Türün ve dönemin/akımın diğer önemli yazarlarını ve eserlerini sıralar.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Makale Dünyamız 25 dk.
Amacı Makalenin ilk örneklerini ve yazarlarını ifade edebilmek. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz ve soruları cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Makale ve Biz
18. yüzyıl sonlarında başlayan yenileşme hareketleri Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile siyasal ve top-
lumsal yaşamda önemli değişimlerin olmasını sağlar. Bu değişimlerin amacı devletin içinde bulun-
duğu zorlukların aşılması ve çağın gereklerine uyan, Batılı devletlerin karşısında güçlü durabilen bir
yapının kurulması idi. Her ne kadar bu değişme çabası yüzeysel olsa da düşünsel hayatı da etkilemiş,
Osmanlı okumuşları ve bürokrasisinde anlayışın değişmesini sağlamıştır.
Yabancı dil öğrenen, Avrupa’da eğitim gören ve Avrupa’nın düşünsel dünyasını ve edebiyatını -biraz
geriden olsa da- takip eden bir kuşak öğrendiklerini anlatmaya ve uygulamaya girişti. Bunu yapmak
için de ellerinde bir tek yol vardı: gazete.

Okuma yazma oranının düşük olduğu, bilenlerin de çoğunlukla büyük kentlerde yoğunlaştığı çok
uluslu imparatorlukta “yeni”yi halka ulaştırmanın yolu olan gazete devletin resmî ya da yarı resmî
yayın organı olarak ortaya çıkar. Padişahın izniyle ve katı denetimi altında basılır. 1860’ta Şinasi’nin
çıkardığı Tercüman-ı Ahval Türkçe yayımlanan ilk özel gazetedir. Bu gazetede Şinasi, Batı’dan gelen
yeni türleri ve düşünceleri halka anlatmaya, halkı bu düşünce ve türlere ısındırmaya çalışır.

Şiir, eski edebiyatımızda da olan ve oldukça köklü bir geleneğe sahip bir tür olduğu için içerikte ye-
niye uyarak kolayca halka ulaşabildi. Düz yazımızın ise böyle bir şansı yoktu. Eski edebiyatımızda
düz yazı gelişmemişti, olanlarda da sanat yapma kaygısı düşüncenin anlatılmasının önüne geçiyordu.
“Yeni” ise düşünceyi, değişmeyi, gelişmeyi, bilimi ve tekniği önceliyordu. Bu da eski düz yazımızla
yapılamazdı.

Makalenin; yazarın herhangi bir konuda, kendi görüş, duyuş ve düşünüşlerini okuyucuya benimset-
mek amacıyla yazdığı kesin sonuçlu yazı olması makaleyi yeni düşünceleri halka anlatmakta kullanı-
lan en önemli tür yaptı. Şinasi, gazeteyi çıkarma amacını Tercüman-ı Ahval’in ilk sayısında yazdığı
makale ile okurlara duyurdu. Bu makalesinde “Mademki bir sosyal toplulukta yaşayan halk bunca
kanuna ait vazifeler ile yükümlüdür, elbette sözle ve yazı ile kendi vatanının yararına dair fikirlerini
açıklamayı kazanılmış hakları arasında görür.” diyerek yeni dönemin zihniyetini ve yeni kuşağın ge-
leceği nasıl inşa edeceğini de anlattı.
Şinasi’nin “Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi”nden sonra Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın yazdığı ma-
kaleler de dönemin ruhunu yansıtır. Ziya Paşa, düşüncelerin anlatılabilmesi için araç olarak görülen
bir edebiyat oluşturma amacının olduğu dönemde yazdığı “Şiir ve İnşa” makalesinde şiir, yazı, dil
hakkındaki görüşlerini eleştirel bir üslupla anlattı. Namık Kemal’in yazdığı Renan Müdafaanamesi
makalesi ise Fransız düşünür Renan’ın “İslamiyet’in bilimle yolunun hiç kesişmediği” görüşünü çü-
rütmek amacıyla yazılmıştı. Tanzimat sanatçıları sadece halklarına değil, Batılı düşünürlere de ken-
dilerini anlatmak ve onların zihinlerinde oluşmuş dogmaları yok etmek için uğraştılar.
20. yüzyıla doğru giderken siyasal yapımızda ortaya çıkan yeni sorunlar ve Tanzimat’ın çare olama-
dığı çatışmalar yeni çözümler üretmeyi zorunlu kıldı. Bu dönemde milliyetçilik düşüncesi öne çıktı.
Ziya Gökalp, “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” adlı kitabında Türkçülük düşüncesinin te-
mellerini oluşturdu. Bu kitap, “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” üst başlığı altında konuyu
çeşitli yönleri ile ele alan on bir makaleden oluşur. Ömer Seyfettin’in kaleme aldığı ama büyük bir
soru işareti imzası ile çıkan Yeni Lisan ve Ali Canip’in “Millî Edebiyat Meseleleri ve Cenap Beyle
Münakaşalarımız” yazıları Türkçülük düşüncesi temelinde yazılmış makalelerdir.

237