Page 457 - Türk Dili ve Edebiyatı 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 11 225

8. ÜNİTE > Eleştiri Kazanım A.4.10: Metinde yazarın bakış açısını belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Eleştirmenin Tavrı 30 dk.

Amacı Eleştirmenin bakış açısını ve bu bakış açısının metne ve okuyucuya katkılarını belirleyebilmek. Bireysel
Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinden hareketle soruları cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)
Gündemi Meşgul Eden Sağlık Terimleri

İnsanlığı tehdit eden koronavirüs dolayısıyla yayın
organlarında sık geçen sağlık terimleri; tıp sözlükleri-
nin sayfaları arasından çıkarak kullanılmaya, günde-
mi meşgul etmeye başladı. Semptom, semptomatik,
semptoloji, entübe, minimalize, izole, izolosyon, ka-
rantina, hijyen, hijyenik, viral, vital, dezenfeksiyon,
dezenfektan, influence, enfeksiyon, enfekte vb. Bir ör-
nek de var ki verilen mesajlarda geçen reteweet etmek.
Sözlüklerden baktım, haberdeki kullanımına göre “ve-
rilen bir mesajı başkalarına yayın yoluyla ulaştırmak”
anlamına geliyor. Bir de “etkilenmek” demek olan inf-
luence fiili, “salgından etkilenmek” kavramı için kullanılmaktadır. Alan taraması diye bildiğimiz terim,
hastalık kapmış olan kimseleri bulma demek olan filyasyon için uygun bir karşılıktır. Koronavirüs veya
virüs taraması yapılacak denebilir. Bunlar; televizyonda uzmanların yaptığı konuşmalardan, bilgilen-
dirmelerden derlediğim örnekler. Gazetelerde bu haberler, uzmanların ifadelerine bağlı olarak benzer
terimlerle yazılıyor. Çok kimse, bu hassas dönemde insan sağlığıyla doğrudan ilgili olan bu kelimelerin
ne demek olduğunu bilmiyor; bunlara şüpheyle bakıyor, bunlardan ürküyor. Dinleyicilerin dikkat ke-
sildiği haber programlarında uzmanların, bilim adamlarının sözlerinde geçen bu kelimelerden dolayı
yeterince bilgi edinilemiyor. Sağlık çalışanları, haberciler, yorumcular, bu terimleri kullanırken örnek
olarak bunlardan semptom yerine -bir defa olsun- karşılığı olan belirti kelimesini kullanıp bu terime bir
açıklık getirmiyor. Açık oturumlarda alan uzmanları, yukarıda verdiğim örnekler gibi birçok yabancı
kökenli terimi kullanmaktan geri kalmıyor. Belki de “Herkesin bunları bilmesine gerek yok.” diye yo-
rumluyorlar. “Bir bilim dalının özel sözlerinin ne demek olduğunu ancak uzmanları bilir, halkın bunla-
rı bilmesine ne gerek var?” fikrinde olanlar da bulunabilir. Ayrıca “Yaşanan felaketin eşiğinde şimdi bu
kelimelerin ne demek olduğuna açıklık getirmenin sırası mı? Sana düşen kendini bu salgın hastalıktan
korumaktır.” dendiğini de duyar gibiyim. Bir bakıma hak vermemek mümkün değil ama insan sağlığıy-
la doğrudan ilgili olan bir salgını ifade eden, insanları çaresiz bırakan bir hastalığın yabancı kelimelerle
anlatılması karşısında bigâne (yabancı) kalınması da kabul edilecek bir durum değildir. Keşke hepsi
Türkçeye kazandırılmış, açık, berrak bir terim olan yoğun bakım gibi olsaydı. Başımızdaki salgın has-
talık birinci derecede sorunumuz olmaya devam ederken dildeki normal olmayan gelişmeler de insanı
rahatsız ediyor. Verilen haberlerde, uzmanların mesajlarında ara sıra vital bulgu terimi geçiyor. Bulgu
Türkçe, vital İngilizce. Bunun yerine yaşamsal bulgular veya hayati bulgular denilse herkes anlar, bilgi
sahibi olur. Bir sayımlama (istatistik) terimi olan mortalite, yayınlarda sık geçmektedir. Bilim adamı
kullanınca muhabir de aynı terimi tekrarlıyor. Ölüm oranı, kayıp oranı sözleri denmelidir.
(…)
Virüs; taç şeklinde görülmüş, taca benzetilmiş, adlandırılmasında da taç anlamında korona (corona)
kullanılmış ve terim olarak bilim dalına koronavirüs biçiminde geçmiş. İngilizcede, bitki biliminde
“taç” anlamında terimler var. Bizdeki taç yapraklılar terimini de hatırlayalım. “Taç” demek olan korona,
esasen “ay halesi, ay ağılı” anlamındadır. Her iki sözcüğü de yabancı olan koronavirüs terimi, basında
ve resmî dilde bitişik yazılmaktadır. Dolayısıyla bu terimi bitişik yazalım ve yeni bir yazım sorunu çı-
karmayalım.
…
Sık kullanılan izolasyon örneğine gelince bu kelime ve türevleri dilde ayrı bir sorun olarak durmak-
tadır. Türkçe düşünme kaygısı olan kimsenin aklına önce yalıtmak, yalnızlaştırmak, soyutlamak, so-
yutlaştırmak gelmesi beklenirken bugün ortalıkta hastalık dolayısıyla dolaşan izole etmek, izolasyona

455