Page 142 - Biyoloji - 12 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü BİYOLOJİ 12 66

3. ÜNİTE > Bitki Biyolojisi Kazanım 12.3.2.1. Köklerde su ve mineral emilimini açıklar.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Çıkarım Yapma Becerisi
Etkinlik İsmi KÖKTE EMİLİM VE TAŞINMA 20 dk.

Amacı Köklerde su ve minerallerin emilim ile taşınmasını açıklayabilme. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metin ve görselden yararlanarak soruları cevaplayınız.
Karasal bitkiler gereksinim duyduğu besin elementlerini topraktan kökleri aracılığıyla alır. Besin ele-
mentlerinin alınmasında kökün yapısı; toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri; topraktaki
elementlerin miktarı ve iklim koşulları gibi çok çeşitli faktörler etkilidir.
Topraktan emilen su ve minerallerin ksileme kadar iletilmesi iki yolla gerçekleşir. Bu yollardan ilki,
suyun emici tüylere girip hücreden hücreye (simplastik yol) aktarılarak ksileme kadar taşınmasıdır.
İkincisi ise hücreye girmeden hücre çeperleri ve çeperlerin çevresinde bulunan hücreler arası boşlukta
(apoplastik yol) taşınmasıdır. Çeperlerden alınan su ve mineraller endodermiste bulunan ve suya geçir-
gen olmayan ‘‘kaspari şeridi”ne kadar gelir. Burada hücre içerisine girip hücreden hücreye aktarılarak
ksileme kadar taşınır. Şekil 1’deki A’da bir bitki kökünün enine kesiti ve B’de kökte su ve minerallerin
taşınma yolları gösterilmektedir.

A B Endoderm s Kaspar er d
Hücreler arası bo lukta
ta ındığı yol
B r hücreden d ğer
hücreye geç
Em c tüy
Suyun çeperler arası
bo lukta em ld ğ yol Kaspar er d

Trake
D Suyun hücrelerden
C
100 m em ld ğ yol Kök tüyü
Ç Ep derm s Temel doku Endoderm s

Şekil 1: a) Bitki kökünün enine kesiti b) Kökte su ve minerallerin taşınma yolları
Verimli bir toprak pozitif yüklü mineral iyonlarının (katyonların) bağlanabileceği negatif yüklü kil
parçacıkları içerir. Potasyum, magnezyum, kalsiyum gibi katyonların bitkiler tarafından kullanılması
için negatif yüklü kil parçacıklarından ayrılması gerekir. Bu ayrılmanın gerçekleşmesi için iyon alışve-
rişi yapılır. Kök tüy hücrelerinin hücre zarındaki protein yapılı taşıyıcılar, hücrede bulunan protonları
aktif taşımayla toprak çözeltisine taşır. Ayrıca köklerdeki hücresel solunumla açığa çıkan CO toprak
2
suyunda çözünür ve karbonik asit oluşturmak üzere toprak ile reaksiyona girer. Karbonik asit, proton
ve bikarbonat oluşturmak üzere toprakta iyonlaşır. Kök tarafından proton taşınmasıyla ve karbonik
asidin toprakta iyonlaşmasıyla kökü çevreleyen toprakta proton derişimi artar. Protonlar, negatif yüklü
kil parçacıklarına bağlı katyonlarla yer değiştirerek iyon alışverişi yapar. Serbest hâle geçen iyonlar
kolaylaştırılmış difüzyonla kök hücrelerine alınır.

Kök hücreler ndek protonlar akt f ta ımayla Protonlar k l part küller ne bağlanır ve k l
hücre dı ına, toprak çözelt s ne pompalanır. part küller ne bağlı olan katyonlar serbest kalır.
Şekil 2: Kökte iyon alışverişi

141