Page 40 - Biyoloji 11 | 1. Ünite

1.5.2. ALVEOLLERDEN DOKULARA VE DOKULARDAN ALVEOLLERE GAZ TAŞINMASI

İNSAN FİZYOLOJİSİ
OKSİJENİN TAŞINMASI

Oksijen ve karbondioksit gerek dış solunum gerekse iç solunumda kısmi basınç farklılıklarından di-
füzyona uğrar. Atmosferden solunan havada oksijenin kısmi basıncı, alveol kılcallarındaki oksijenin kısmi
basıncına göre daha yüksektir. Alveol boşluğundan kılcallara difüzyonla geçen oksijenin suda çözünürlüğü
düşüktür. Kana geçen oksijenin büyük bir kısmı (%97’si) alyuvarlardaki solunum pigmenti olan hemoglo-
binle (Hb) dokulara kadar taşınır. Hemoglobin proteini demir atomu içerir. Hemoglobindeki demir atomu-
nu içeren hem grubu oksijen taşır (Görsel 1.5.7).
Hem
grubu Önemli !
Polipeptit
zincir
Bir alyuvarda yaklaşık 250 milyon
hemoglobin bulunur.

Demir

Görsel 1.5.7: Hemoglobinin yapısı
Oksijen bağlanmış hemoglobine oksihemoglobin denir. Alınan oksijenin %3’ü kan plazmasında çözün-
müş hâlde taşınır.

Alveol kılcallarında Hb + O 2 HbO 2 (Oksihemoglobin)

Doku kılcallarında HbO 2 Hb + O 2

Dokulara gelen kandaki oksijenin yoğunluğu, doku sıvısına oranla daha yüksektir. Oksijen difüzyonla
hemoglobin molekülünden plazmaya, plazmadan da doku sıvısına ve hücrelere geçer. Doku kılcallarında,
hücrelerin oksijenli solunumu sonucu CO 2 miktarı artar. Karbondioksitten karbonik asit oluşur. Karbonik
-
+
asit, bikarbonat iyonlarına (HCO 3 ) ve hidrojen iyonlarına (H ) ayrışır. Ortamdaki hidrojen iyonlarının yo-
ğunluğu pH’ı düşürür ve asitlik artar. Hidrojen iyonlarının artışı hemoglobinin oksijeni bırakma eğilimini
artırır. Buna Bohr etkisi denir (Grafik 1.5.1). Bohr etkisi sayesinde dokular oksijen bakımından zenginleşir.

100
Hemoglobinin doygunluk yüzdesi 70 Düşük kan pH’sı 7,4
90
80
Normal kan pH’sı
60
50
40
7,2
30
20
10
10 20 30 40 50 60 70 80 90
Kandaki O basıncı
2
(mmHg)
Grafik 1.5.1: Kandaki pH değişikliğinin hemoglobin doygunluğu üzerine etkisi
144