Page 49 - Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi | 5.Ünite

5.7.1. 1990 Sonrası Türkiye’de Yaşanan Ekonomik Gelişmeler

Türkiye, 1980’den sonra dünya ekonomisiyle entegre olmak için liberal adımlar attı. Bu adımlar-
la Türkiye, dünya ekonomilerindeki dalgalanmalara açık hâle gelirken yaşanabilecek olumsuzlukları
önleyici kurumsal düzenlemelere yönelik reformlarda gecikmeler yaşadı. Türkiye’de 1990’larda dövizi
sabit, faizleri yüksek tutarak sağlanan sıcak para girişiyle ekonomide yüksek büyüme hızına ulaşıldı.
Harcamaların iç borçlanma ile karşılanması ve Güneydoğu Anadolu’da terörle mücadele, devleti daha
fazla kaynağa, dolayısıyla daha fazla faiz ödemeye itti. Böylece ekonomi, üretimden faiz gelirine doğru
yöneldi.
Türkiye, 1991 ve 1994’te iki önemli ekonomik kriz yaşadı. 1991 krizi ABD’nin Irak’a müdahalesinin
yarattığı olumsuzluklarla ilişkiliydi. Türkiye, savaş nedeniyle 4,5 milyar dolar zarara uğradığını açıkla-
dı. Bu zararın ortaya çıkmasında Kerkük-Yumurtalık petrol boru hattının kapanması, sınır ticaretinin
durması ve güvenlik kaygısının ortaya koyduğu ekonomik durgunluk etkili oldu. Kriz, ülkedeki bütün
grevlerin güvenlik gerekçesiyle ertelenmesine sebep olurken ekonomik olumsuzluklar zam ve vergilerle
kapatılmaya çalışıldı.
Türkiye 1994’te yakın tarihinin en büyük mali krizlerinden birini yaşadı. 1994 krizi; kamu harcama-
larındaki hızlı artış, ithalat ağırlıklı tüketime dayalı büyüme ve mali piyasalarda yaşanan istikrarsızlık
sonucu ortaya çıktı. 1994’te enflasyon %114’e ulaştı, Türk Lirası %100 değer kaybetti ve gecelik faizler
%1000’leri gördü. Ekonomide yaşanan olumsuzluklara son vermek için 5 Nisan 1994’te yeni bir eko-
nomik istikrar programı hazırlandı. IMF ile stand-by antlaşması imzalandı ve 610 milyon SDR’lik kredi
alındı. Savunma ve güvenliğin dışındaki harcama kalemlerinde %30 oranında tasarrufa gidildi. Kamu
gelirlerinin artırılması için yeni vergiler konulurken mevcut vergi oranları artırıldı (Akaryakıt tüketim ver-
gisi %50’den %70’e çıkarıldı).
1994 sonrası yapısal reformların hayata geçirilmesi yerine sıcak paraya dayalı büyüme modeli takip
edildi. Devlet borçlanma eğilimini her yıl artırdı. Bütçede yaşanan açıklar iç borçlarla karşılanmaya çalı-
şılınca Ekim 2000’de borç 50 milyar dolara ulaştı. Ülkedeki reel sektör 10 yıllık sürede yatırım yapmak-
tansa devlete borç vererek daha fazla kâr elde etmeyi tercih etti. Bu durum ülkenin sanayi sektöründe
durgunluğa ve dünya pazarındaki yerini kaybetmesine neden oldu. Bu yıllardaki sermaye girişi (sıcak
para) büyümeyi ortaya çıkartıyor, büyüme ithalatı teşvik ediyor ve cari açığın artmasına yol açıyordu.
Borç bulunduğu takdirde cari açık sorunu çözülüyor, yeni sermaye girişi büyümeyi tetikliyor ve sarmal
bu şekilde devam ediyordu.
Ülkede yıllardır etkisini hissettiren enflasyonun neden olduğu olumsuzlukları önlemek için 2000 yı-
lında IMF ile reform sürecine girildi. Bu reformlarla para politikasını belirleme yetkisi Merkez Bankasına
verildi. Mali piyasaları düzenlemeye yönelik olarak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK)
kuruldu.
2000-2001 yılı krizlerinde; aşırı değerli TL, cari işlemler açığının kritik sınırın üzerinde seyretmesi,
sermayeden yoksun mali sektör etkili olmuştur. Ekonominin siyasi iradeden bağımsız olmaması, her an
bir hükûmet bunalımı beklentisi ve devletin ekonomideki işletmeci rolü krizi tetiklemiştir. Krizin ardından
bankacılık sistemi kırılgan bir yapıya bürünmüş ve yapısal sorunlar daha da ağırlaşmıştır. Bankacılık
kesiminde yeterli dövizin olmadığı ve yurt dışına sermaye çıkışının hareketlendiği bir ortamda, piyasa-
lardaki güvensizlik yaygınlaşarak doğrudan bir panik havasına dönüşmüştür. Şubat 2001’deki kriz, tam
olarak atlatılamayan Kasım Krizi’nin devamı olmuştur. 19 Şubat 2001’de Millî Güvenlik Kurulu toplan-
tısının hemen ardından Başbakan Bülent Ecevit'in Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile düştüğü
anlaşmazlıkla ilgili "Bu, devletin en üst kademesinde kriz var demektir." şeklindeki demeci krizi derinleş-
tirmiştir.
21 Şubat’ta bankalar arası para piyasasında gecelik faiz %6200’e kadar çıktı. 16 Şubat’ta 27,94
milyar dolar olan Merkez Bankası döviz rezervi 23 Şubat’ta 22,58 milyar dolara indi. 19 Şubat’ta 1 do-
ların piyasa satış kuru 686 bin beş yüz lira iken 28 Şubat’ta 960 bin lira oldu. Şubat Krizi sonrası Nisan
2001’de Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı uygulamaya konuldu ve 2002 yılı başında üç yıllık Stand-By
anlaşması imzalandı. Yürürlüğe konan Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı, 58 ve 59. hükûmetlerin de

265