Page 41 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

10. Sınıf
DÜNYA'NIN YAPISI VE OLUŞUM SÜRECİ 51

Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri
Kıyıların şekillenmesinde iç ve dış kuvvetlerle birlikte su kaynaklarındaki hareketler de (dalga, akıntı, gel-
git vb.) etkilidir. Özellikle okyanus, deniz ve göl gibi su yüzeylerinde rüzgâr, deprem vb. etkilerle oluşan dal-
galar kıyıların biçimlenmesinde önemli bir etkendir.
Dalgalar, derin ve yüksek kıyılara çarptığında daha çok aşınım şekilleri oluşur. Dalga aşındırmasının yoğun
olduğu kıyılarda falez (yalıyar) adı verilen diklik veya uçurumlar meydana gelir. Buralarda aşınmanın devam
etmesiyle falezler ana karaya doğru geriler. Bu şekilde falezlerin önünde aşınım düzlükleri oluşur.
Dalga aşındırması sonucu oluşan yeryüzü şekilleri bulunduğu gibi aşınan malzemelerin kıyı boyunca bi-
rikmesi sonucu oluşan yeryüzü şekilleri de bulunmaktadır. Örneğin taşınan kum ve çakılların kıyı boyunca
depolanmasıyla kumsallar (plaj) oluşur. Bu arada taşınan malzeme deniz tabanında birikebilir. Sığ kıyılarda
biriken malzemenin su yüzeyine çıkmasıyla kıyı setleri oluşur. Kıyı setleri, kıyıya uzanış biçimine göre kıyı
oku veya kıyı kordonu gibi isimler alır. Adaları ana karaya ya da birbirine bağlayan kıyı oklarına tombolo adı
verilir. Kıyı setlerinin gelişmesi sonucu bir koy ya da körfezin önü kapanabilir. Bu şekilde koy ya da körfez
göle dönüşür. Bu göllere de lagün veya deniz kulağı denir (Görsel 1.51).

Aşınım düzlüğü
Lagün Falez
Kıyı kordonu
Kumsal
Tombolo

Kıyı oku

Görsel 1.51: Kıyı topoğrafyası

ARAZİ ÇALIŞMASI-2

Öğretmenleriniz ve sınıf arkadaşlarınızla birlikte çevrenizde bulunan bir millî park, jeopark veya piknik
alanına gezi düzenleyiniz. Bu gezi sürecinde edindiğiniz izlenimleri, aşağıdaki yönergeler doğrultusunda
rapor hâline getiriniz.
• Arazideki kayaç türlerini gözlemleyiniz. Bu kayaçları renkleri, gözenek yapıları, tabakalı olup olmama-
ları, sertlik dereceleri gibi özellikler açısından karşılaştırınız. Bulduğunuz farklı yapıdaki kayaçlardan
örnekler toplayınız.
• Kayaçların sahip olduğu özelliklerin yeryüzü şekillerinin oluşumuna etkilerini gözlemleyiniz.
• Gözlem yaptığınız arazide hangi kuvvet ya da süreçler yeryüzü şekillerinin oluşumunda daha fazla et-
kiye sahiptir?

• İnsanların yapmış olduğu faaliyetlerin yeryüzü şekillerinin oluşmasına etkilerini gözlemleyiniz.
• Bölüm sonunda yer alan kontrol listesini doldurarak çalışmanızı değerlendiriniz.

51