Page 37 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

10. Sınıf
DÜNYA'NIN YAPISI VE OLUŞUM SÜRECİ 47

Bazı yeryüzü şekilleri üzerinde hem aşındırma hem de biriktirme faaliyetleri gerçekleştiren akarsular,
eğimin azaldığı yerlerde menderesler (büklüm) yaparak akar. Akışın bu şekilde gerçekleşmesi bir yama cın
aşınıp dikleşmesine, diğer yamaca da taşınan malzemenin birikmesine neden olur (Görsel 1.41). Akarsuların
aşınım ve birikim yaptığı yeryüzü şekillerinden biri de taraça veya sekilerdir. Genellikle akarsu vadilerinde,
akarsuyun üzerinde aktığı tabanın iki yanında ve belli bir yükseltide kalmış düzlüklere taraça (seki) denir.
Akarsular, bu basamaklı yapılarda taşıdıkları malzemeleri biriktirip yayabilir (Görsel 1.42).

Aşınım

Birikim
Aşınım Birikim Taraça Taraça

Birikim Aşınım

Görsel 1.41: Menderes Görsel 1.42: Akarsu taraçası
Eğimin azalmasına bağlı olarak hızı azalan akarsular, taşımış olduğu yüklerini eğimin azaldığı yerlerde
biriktirerek biriktirme şekillerini oluşturur. Akarsular tarafından taşınan malzemenin yamaçlarda birikti-
rilmesi sonucu birikinti konisi ve birikinti yelpazesi adı verilen şekiller oluşur. Birikinti konileri ve birikinti
yelpazelerinin dağ eteklerinde zamanla büyümesi ve birleşmesi sonucu dağ eteği ovası oluşur. Akarsular
dağlık ve engebeli böl gelerden geçerken yataklarının bazı bölümlerinde eğimin azalmasıyla taşıma gücü
azalır. Dolayısıyla buralarda dağ içi ovaları adı verilen biriktirme şekilleri meydana gelir. Akarsular, taban
seviyele rine yakın kesimlerde eğimin azalması sonucu taşıdığı malzemeyi biriktirerek taban seviyesi (taşkın)
ovasını oluşturur. Yatağın genişlediği bu bölümlerde akarsu üzerinde ırmak adası adı verilen birikim şekilleri
görülebilir. Akarsuların meydana getirdiği en önemli biriktirme şekillerinden biri de deltalardır. Şekillenme-
sinde kıyı akıntıları ve dalgaların etkili olduğu deltalar, akarsuların döküldüğü yerlerde (göl, deniz vb.) taşınan
malzemenin birikmesi sonucu oluşur (Görsel 1.43).

Dağ eteği ovası
Birikinti yelpazesi
Dağ içi ovası
Birikinti konisi

Irmak adası

Deniz Taban seviyesi ovası

Delta

Görsel 1.43: Akarsuların biriktirme şekilleri

DİKKAT EDELİM

Tarımsal faaliyetler ve biyoçeşitlilik açısından önemli alanlar olan deltalar her kıyıda oluşamaz. Del-
taların oluşabilmesi için akarsular kıyıya yeterli miktarda malzeme taşımalı ve kıyıda kıta sahanlığı geniş
olmalıdır. Buna karşılık kıyıda güçlü akıntıların olmaması gerekir.

47