Page 36 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

DOĞAL SİSTEMLER

Aşınıp kopan kütle
Tabakaların aşınmaya karşı farklı direnç gös-
termesi sonucu arazide eğim kırıkları oluşur. Çağlayan
Akarsular üzerinde çağlayanların görüldüğü bu
alanlarda suların dökülmesi sonucu arazi aşınır. Dev kazanı
Aşınma sonucu oluşan çukurlara dev kazanı adı
verilir (Görsel 1.38).

Görsel 1.38: Çağlayan ve dev kazanı

Akarsuların faaliyette bulunduğu alanlarda iklim ve bitki örtüsünün özelliklerine bağlı olarak bölgeye özgü
yeryüzü şekilleri oluşabilir. Kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde bitki örtüsünün de seyrek olması sonucu
sağanaklarla oluşan seller, yamaçlarda yarıntılar meydana getirir. Bu yarıntılardan oluşan topoğrafyaya kır-
gıbayır (badlands) denir. Kırgıbayırların bir türü olan peribacaları, volkanik bölgelerdeki hafif eğimli yamaç-
larda oluşarak sütun biçiminde yükselir. Peribacalarının tepesinde külah, şapka veya tepsiyi andıran bir kaya
parçası bulunur (Görsel 1.39).

Başlangıç Oluşum hâlinde Oluşumunu tamamlamış Olgunlaşıp bozulmuş

Lahar veya ignimbirit
gibi sert kayaçlar

Volkanik tüf gibi aşınmaya
karşı dirençsiz kayaçlar
Görsel 1.39: Peribacalarının oluşum aşamaları

Topoğrafyanın akarsular tarafından aşındırılma sı
sonucu meydana gelen düz veya hafif eğimli yüzey-
lere aşınım yüzeyleri adı verilir. Akarsu aşınımının
son aşamasında taban seviyesine yaklaşmış araziler-
de peneplen adı verilen hafif dalgalı düzlükler oluşur.
Akarsu aşındırması sonucu meydana gelen penep-
lenlerin oluşabilmesi için oldukça uzun bir zamana
ihtiyaç vardır. Aşınım yü zeyleri ve peneplenler, çeşitli
nedenlerle deniz sevi yesinden yükselir. Bu arazilerin
akarsular tarafından derin bir şekilde yarılması ve
parçalanmasıyla platolar oluşur (Görsel 1.40).

Görsel 1.40: Plato

46