Page 35 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

10. Sınıf
DÜNYA'NIN YAPISI VE OLUŞUM SÜRECİ 45

BİLGİ HAVUZU

Bir akarsu vadisinin boyuna profili
Kaynak Yüzeyin akarsular tarafından aşındırılması belirli
bir seviyeye kadar mümkündür. Aşındırmanın bü-
Akarsu yük ölçüde durduğu alt sınıra taban seviyesi denir.
Ağız
Akarsuların döküldüğü yer (göl, deniz, okyanus vb.)
akarsuyun taban seviyesini oluşturur. Okyanuslar ve
denizler akarsuların genel taban seviyesidir. Aşınma
devresinin sonuna yani genel taban seviyesine yak-
Denge profili laşan akarsu yatakları denge profili özelliği kazanır.
Bir akarsuyun böyle bir profile ulaşabilmesi için mil-
yonlarca yıl geçmesi gerekebilir.
Taban seviyesi

Akarsular, üzerinde aktığı zemini aşın-
dırarak birtakım aşındırma şekilleri mey-
dana getirir. Bunlardan biri olan vadi, akar-
suyun yatağını aşındırması sonucu oluşur.
Özellikle derine ve yana aşınmanın sür-
mesine bağlı olarak vadilerin enine profili
zamanla değişir. Vadiler enine profillerine b
göre çeşitli tiplere ayrılır (Görsel 1.36). Çentik vadi a Boğaz (Yarma) vadi
Çentik vadilerin enine profili kabaca
“V” harfine benzediği için bu vadilere V
profilli vadiler de denir. Aşındırma güçleri
fazla olan akarsuların vadileri çoğunlukla
bu şekildedir.
Dağ sıralarını çeşitli nedenlerle eni- c
ne yarıp geçen akarsuların vadileri boğaz Kanyon vadi Asimetrik vadi ç
(yarma) vadi şeklindedir.
Akarsuların yatay tabakaların yoğun ol-
duğu bölgelerde kolay aşınabilen ve kalın-
lığı fazla olan malzemeler üzerinde akarak
yatağını derine doğru aşındırması sonucu
kanyon vadiler oluşur.
Bir yamacın diğer yamaçtan farklı ol- Alüvyal tabanlı vadi d
duğu vadilere de asimetrik vadi denir. Görsel 1.36: a), b), c), ç) ve d) Vadi tipleri
Vadilerin bu görünümü kazanmasında iki
yamaçta bulunan farklı yapıdaki kayaçların
özellikleri gibi jeolojik faktörler etkilidir.
Akarsuyun yatak eğiminin azalmasıyla
aşındırma gücü azalırken taşınan alüvyon-
lar birikmeye başlar. Akarsu yatağındaki
biriktirmenin etkisiyle oluşan alüvyonlu
tabandaki vadilere tabanlı veya alüvyal ta-
banlı vadi denir. Bu vadilerin içinden geçen
akarsuların her iki yamacı da oldukça düz-
dür. Bu nedenle akarsular, tabanlı vadiler-
de menderesler (büklüm) oluşturarak akar
(Görsel 1.37).
Görsel 1.37: Menderes oluşturan bir akarsu

45