Page 40 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

DOĞAL SİSTEMLER

Buzulların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri
Soğuk iklim bölgelerinde (kutuplara yakın sahalar ve dağların yüksek kesimleri) kar örtüleri tamamen
erimediği için ortadan kalkmaz. Üst üste biriken karlar, kalın bir örtü meydana getirir ve kendi ağırlıklarının
altında sıkışarak buzullara dönüşür. Oluşan buzul kütleleri, yer çekimi ve kendi ağırlığının etkisiyle harekete
geçer. Günümüzde karaların yaklaşık %10'u buzullarla kaplıdır. Bu alanlarda buzul aşındırma ve biriktirme
faaliyetleri sonucu oluşan yeryüzü şekillerine rastlanır.

DİKKAT EDELİM

Kalıcı karların başladığı yüksekliğe kalıcı kar sınırı denir. Geçmiş jeolojik dönemlerdeki iklim değişim-
lerine bağlı olarak kalıcı kar sınırı alçalmıştır. Bu nedenle günümüzde buzulların bulunmadığı bazı alanlarda
da buzulların oluşturduğu yeryüzü şekillerine rastlanabilir.

BİLGİ HAVUZU
Başlıca buzul çeşitleri şunlardır:

Takke (Zirve) Buzulu: Dağlarda kalıcı kar sınırının
üzerindeki kısımları bir külah şeklinde kaplayan
buzullardır.
Sirk Buzulu: Kalıcı kar sınırının üzerinde sirk adı
verilen çukurlarda bulunan buzullardır.
Vadi Buzulu: Bir vadi içinde bulunan buzullardır.
Örtü Buzulu: Kutuplara yakın kesimlerde çok ge-
niş alanları kaplayan kalın buzul örtüleridir. Bu bu-
zul çeşitlerinin tipik örnekleri Antarktika ve Grön-
land’da görülür.
Aysberg: Örtü ve vadi buzullarından koparak akın-
tılarla deniz veya okyanuslarda ilerleyen buz küt-
leleridir. Vadi Buzulu

Buzullar, hareket ettiği yüzeyi aşındırarak birtakım aşındırma şekilleri oluşturur. Buzul aşındırması sonu-
cu oluşan çukurlara sirk adı verilir. Buzulların erimesine bağlı olarak sirk adı verilen çukurlar suyla dolabilir.
Bu şekilde oluşan göllere de sirk gölü denir. Buzul aşındırmasının etkili olduğu alanlarda dirençli kayaçların
daha az aşındırılmasıyla deve hörgücüne benzeyen şekiller ortaya çıkar. Bu şekillere hörgüç kaya denir.
Bazen de buzul kütlesi eski bir akarsu Buzul
yatağında aşındırma yaparak vadiyi Drumlin tepeleri Sirk Buzul vadisi
şekil değişikliğine uğratır. Enine pro-
filleri U şekline benzeyen bu vadilere Hörgüç kaya
buzul vadisi adı verilir.
Buzullar, taşıdıkları malzemeleri
(moren) eridiği yerde biriktirerek bi-
rikim şekilleri oluşturur. Morenlerin
üst üste birikmesiyle moren tepeleri
oluşur. Moren yığınlarının bir kaya-
nın etrafında tepeler şeklinde birikip
büyümesi sonucu drumlin tepeleri
oluşur. Buzulların erimesiyle oluşan
akarsular tarafından getirilen mal-
zemelerin buzul önlerinde birikmesi Sander düzlüğü
sonucu oluşan düzlüklere sander de- Moren yığınları
nir (Görsel 1.50). Görsel 1.50: Buzul aşınım ve birikim şekilleri

50