Page 42 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

DOĞAL SİSTEMLER

Kıyı tipleri oluşumlarına göre farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır. Kıyı bölgesindeki alanın çökmesi veya
deniz seviyesinin yükselmesi sonucu ria tipi, haliçli, limanlı ve dalmaçya kıyılar oluşur. Nispeten yüksek bir
plato üzerinde derin yarılmış akarsu vadilerinin, yükselen suların altında kalmasıyla oldukça girintili ria tipi
kıyılar oluşur. Deniz seviyesine yakın alanlardaki akarsu vadilerinin gelgit sonucunda sular altında kalma-
sıyla haliçli kıyılar meydana gelir. Bu kıyı tipi gelgit olayının belirgin olduğu okyanus kıyılarında daha fazla
görülür. Ayrıca bu kıyılarda sular çekildiğinde deniz dipleri yüzeye çıkar. Bu durumun görüldüğü yerlerdeki
kıyı tipine watt kıyı denir. Dalgalar, bazı bölgelerde yer alan haliçlerin ağız kısımlarında kıyı okları ve kıyı
kordonları gibi birikim şekilleri oluşturur. Korunaklı bu kıyılara da limanlı kıyı adı verilir.
Dağların kıyı çizgisine paralel uzandığı alanlarda deniz seviyesinin yükselmesiyle dağlar arasındaki senk-
linal ve vadiler sular altında kalır. Bu alanlarda oluşan kıyılara dalmaçya kıyı denir. Kıyıya paralel bir şekilde
uzanan ada, koy ve körfezlerin varlığı dalmaçya kıyıların en belirgin özelliğidir. Dağların kıyıya paralel uzan-
dığı bölgelerde boyuna kıyılar da oluşur. Bu kıyı tipinde kıyı çizgisi oldukça sade bir uzanış gösterir. Dağların
kıyıya dik uzandığı bölgelerde ise enine kıyılar oluşur. Girinti ve çıkıntının fazla olduğu bu kıyılarda koy ve
körfezler oldukça sık görülür. Öte yandan kanyon şeklindeki karstik vadilerin sular altında kalmasıyla dar ve
derin koylar meydana gelir. Bu şekilde oluşan kıyılara kalanklı kıyılar denir.
Buzul aşındırması ve biriktirmesinin etkili olduğu alanlarda da deniz seviyesinin yükselmesiyle çeşitli kı-
yılar oluşur. Buzul vadilerinin yükselen deniz sularının altında kalması sonucu fiyortlu kıyılar oluşur. Bu-
zulların oluşturduğu yeryüzü şekillerinin (hörgüç kaya, drumlin tepeleri, moren yığınları vb.) sular altında
kalmasıyla da skyer (skayır) tipi kıyılar meydana gelir (Harita 1.10).

ç c b a
Haliçli kıyılar Fiyortlu kıyılar Skyer kıyılar Limanlı kıyılar
Londra kıyıları İskandinav Yarımadası kıyıları İskandinav Yarımadası kıyıları Odessa kıyıları
(İngiltere) (Norveç) (Finlandiya) (Ukrayna)

K

Atlas Okyanusu
d Kuzey D. c b
Watt kıyılar
Manş kıyıları Baltık D.
(Fransa)
ç
Manş D. Avrupa
d
a

e Karadeniz
e Adriyatik D. h
Dalmaçya kıyılar f
Adriyatik kıyıları
(Hırvatistan) ğ
Afrika g 0 500 1000
Akdeniz km

f g ğ h
Enine kıyılar
Batı Anadolu kıyıları Ria tipi kıyılar Kalanklı kıyılar Boyuna kıyılar
(Türkiye) Güneybatı Anadolu kıyıları Akdeniz kıyıları Kuzeybatı Anadolu kıyıları
(Türkiye) (Türkiye) (Türkiye)
Harita 1.10: Başlıca kıyı tipleri

52