Page 16 - Coğrafya

Coğrafya 9

Sıcaklığın Yeryüzündeki Dağılışı

Yeryüzünde sıcaklık, yatay yönde (alansal) ve zaman içinde (günlük, aylık ve mevsimlik) değişen bir
olgudur. Sıcaklığın yeryüzünde dağılışı haritalar ile gösterilir.
Sıcaklığın dağılışının gösteriminde, eş sıcaklık eğrisi (izoterm) haritaları kullanılır. İzoterm haritaları,
aynı sıcaklığa sahip noktaların birleştirilmesi ile elde edilen izoterm eğrileri ile oluşturulur. Sıcaklığın
zaman içindeki değişiminin gösteriminde günlük, aylık ya da yıllık sıcaklık değerlerini içeren grafik veya
tablolar kullanılabilir.

Basınç ve Rüzgârlar

Basınç

Yer çekiminin etkisiyle dünya yüzeyindeki katı, sıvı ve gaz hâlinde bulunan bütün maddelerin bir ağırlığı vardır.
Atmosferi oluşturan gazların yeryüzüne uyguladığı ağırlığa hava basıncı denir. Hava basıncı, barometre ile ölçülür
ve birimi milibardır (mb).
Hava basıncı değerleri dünya yüzeyinde yatay, dikey ve zamana göre değişim gösterir. Yeryüzünde hava basıncı-
nın dağılışını etkileyen faktörler yer çekimi, yoğunluk, yükselti, sıcaklık ve dinamik etkenlerdir.
Yer Çekimi
Dünya’nın geoit şeklinden dolayı yer çekimi Ekvator’dan kutup noktalarına doğru gidildikçe artar. Bu durum Ekva-
tor çevresinde atmosferi oluşturan gazların daha seyrek, kutup noktaları çevresinde ise daha yoğun olmasına neden
olur. Bu nedenle kutup noktaları çevresinde basınç değeri Ekvator çevresine göre daha yüksektir.

Yoğunluk
Atmosferi oluşturan gazların yoğun olduğu alanlarda havanın yere uyguladığı ağırlık daha fazladır. Bu nedenle
atmosferi oluşturan gazların yoğunluğunun fazla olduğu alanlarda basınç değeri daha yüksektir.
Yükselti
Atmosferi oluşturan gazların yoğunluğunun deniz seviyesinden yukarıya çıkıldıkça azalması basınç değerinin
azalmasına neden olur.
Sıcaklık

Yeryüzünde sıcaklığın arttığı alanlarda atmosferi oluşturan gazlar sıcaklığın etkisiyle genleşir (yoğunluğu azalır)
ve yükselir. Sıcaklığın azaldığı alanlarda atmosferi oluşturan gazlar soğumanın etkisiyle sıklaşır (yoğunluğu artar) ve
alçalır. Bu durum sıcaklığın yüksek olduğu alanlarda basıncın azalmasına, sıcaklığın düşük olduğu alanlarda basıncın
artmasına neden olur. Sıcaklığa bağlı olan basınç alanlarına termik basınç merkezi denir.
Dinamik Etkenler

Dünya’nın ekseni etrafındaki hareketi sırasında atmosfer Dünya ile
birlikte döner. Dünya’nın ekseni etrafında hızla dönüşü, Ekvator ve ku-
tup çevreleri arasında oluşan hava akımlarının yönünü sapmaya uğratır.
Sapmanın yönü, Dünya’nın ekseni etrafındaki dönüş yönüne bağlı
olarak gerçekleşir. Sapmaya uğrayan hava akımları 30° kuzey ve 30° gü-
ney enlemlerinde yıl boyu alçalıcı hava hareketi yapar ve yüksek basınç
alanları oluşur. 60° kuzey ve 60° güney enlemlerinde ise yıl boyu yükse-
lici hava hareketi yapar ve alçak basınç alanları oluşur. Bu basınç alan-
ları, eksen hareketinden dolayı oluştuğu için dinamik basınçlar olarak
isimlendirilir (Görsel 1.7).
Görsel 1.7:Dinamik Basınç alanları

15