Page 14 - Felsefe 11 | 4.Ünite

4. ÜNİTE

18. YÜZYIL-19. YÜZYIL FELSEFESİ DÖNEMİNDE DİL VE EDEBİYAT İLİŞKİSİ
Felsefenin dil ve edebiyatla olan ilişkisi, 18-19. yüzyıl felsefesini önemli ölçüde etkilemiştir. Düşüncelerin
oluşturulması ve bunların aktarımı felsefenin dışına çıkmış, genel olarak sanatta özel olarak edebiyatta yeni
anlatım yöntemleri kazanmıştır. Edebiyat, bir yandan düşünce alanını genişletmiş bir yandan da insanların
kitaplara olan ilgisini artırmıştır.
18. yüzyılda matbaaların sayısı hızla artmış ve Avrupa’nın çeşitli yerlerinde birçok yayın görülmeye baş-
lanmıştır. Bunu etkileyen önemli unsurlar, burjuva sınıfının giderek büyümesi ve felsefenin yanı sıra dil ve
edebiyata olan düşkünlüktür.
Tarihin bu döneminde yayınların sayısında ciddi bir artış görülmektedir. Filozof ve aydınlar sadece felsefi
ürünler değil farklı alanlardan da eserler vermiştir. Matematikçi, hukukçu ve sanatçılar arasından felsefeyle
beraber dil ve edebiyat alanında yazanlar da olmuştur.
Bu dönemdeki yazılar, genel olarak toplumu ilgilendiren konulardan oluşur. Siyaset, sanat ve felsefe gibi
alanlarda yapılan entelektüel tartışmaların gazete ve dergilerde anlatıldığı, problemlere yönelik eserlerin de
kitaplaştığı görülmektedir. Akıl, deney, ilerleme, özgürlük, insan hakları, adalet ve eşitlik gibi kavramlar sık
sık kullanılmıştır.
Bu dönemin felsefi eserleri problem merkezli ve akla yöneliktir. Daha çok burjuva sınıfına hitap etmekte-
dir. Edebî eserler ise halkın duygularına değinmesi, dönemin atmosferini gözler önüne sermesi ve felsefi tar-
tışmaları bu çizgi üzerinden işlemesi açısından önemlidir. Edebî eserler, felsefenin halk arasında yayılmasına
etki eden en önemli alan olmuştur. Filozoflar, edebî eserler de kaleme almıştır. Dil ve edebiyat alanındaki
yazarların eserlerinde de felsefenin etkisi görülür. Felsefi ve edebî eserlerin giderek çoğalması düşünsel zen-
ginliği artırmış ve halkın aydınlanmasında etkili olmuştur.
18-19. yüzyıl felsefesinin dil ve edebiyatla olan ilişkisi, ağırlıklı olarak Fransa olmak üzere bütün
Avrupa’da görülür.
Fransa’da Voltaire, Montesquieu ve Rousseau gibi filozoflar, önemli felsefi eserler vermiştir. Ayrıca döne-
min en ünlü yayını olarak bilinen “Ansiklopedi” eserinde d’Alembert ve Diderot gibi düşünürlerle beraber
yazılar yazmış ve bu ansiklopediden cilt cilt yayımlamışlardır. Eleştirel bir tavır içinde yazılan bu eserler, o
zamana kadar edinilmiş birçok bilgiyi içinde barındırması ve geniş bir kitle tarafından okunması açısından
önemlidir. Bu filozoflardan bazıları, düşünsel ve eleştirel yayınlarının yanı sıra olay örgüsü içeren edebî tür-
lerde de eser vermiştir. Voltaire’in “Candide” ve Rousseau’nun “Emile” romanları bunların tanınmış örnek-
lerindendir. Aydınlanmanın ruhuna uygun, felsefi içerikli eserlerdir. Yazarlar, eserleriyle kültürel etkileşime
hız katmış; halkın aydınlanmasına katkı sağlamış ve bu çabalar da Fransız Devrimi’nin oluşmasında etkili
olmuştur.
18-19. yüzyılın sonlarına doğru özellikle Fransız İhtilali’nin etkisiyle aristokrasi rejiminin ortadan kalk-
ması, düşünsel alanda duygu ve düşüncenin ideal formlarda ifade edilmesini sağlayan özgür bir ortam hazır-
lamıştır. Bu yeni durum, edebiyatta “romantizm” akımını ortaya çıkarmıştır. Romantizm; toplumun bütün
sınıflarına hitap eden, duygu ve coşkunun önemli olduğu ve sade bir dilin kullanıldığı akımdır. Voltaire ve
Rousseau gibi Fransız düşünürlerinin öncü olduğu romantizm bütün Avrupa’yı sarmıştır. Bununla beraber
19. yy. Türk edebiyatı ve düşünce hareketini de etkilemiştir. Türk edebiyatında bu akımın temsilcileri: Namık
Kemal, Ahmet Mithat, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit ve Ziya Paşa’dır.

18. Yüzyılda Öne Çıkan Felsefi İçerikli Edebî Kitaplar

• Mary Wollstonecraft, Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi
• d’Alembert & Diderot, Ansiklopedi
• Voltaire, Candide
• Jonathan Swift, Gulliver'in Gezileri
• Daniel Defoe, Robinson Crusoe
• Goethe, Genç Werther'in Acıları
• Samuel Johnson, İngilizce Sözlük
• Rousseau, Emile
• G. E. Lessing, İnsan Soyunun Eğitimi Aydınlanma, Din ve Eğitim
• Pierre Caron de Beaumarchais, Figaro’nun Düğünü

108