Page 10 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Fen Lisesi Biyoloji 11. Sınıf

Kalbin çalışması ve atım sayısı, bazı faktörler tarafından düzenlenerek
kalbin değişen çevre koşullarına uyum göstermesi sağlanır. Bu faktör-
lerden bazıları kalp atışlarını hızlandırırken bazıları yavaşlatır.

Kalp atım hızını; otonom sinirlerden olan vagus sinirinden salgılanan
asetilkolin hormonu, vücut sıcaklığının düşmesi, hücreler arasında aşı-
rı miktarda potasyumun bulunması ve kalsiyum eksikliği gibi nedenler
azaltır. Kafein ve tein gibi bazı kimyasal maddeler, adrenalin ve tiroksin
hormonları, kandaki CO yoğunluğu ise kalp atım hızını arttırır. Otonom
2
sinirlerden salgılanan noradrenalin ile kalbin çalışması hızlanır. Kişi aşı-
rı kan kaybettiğinde kalp, otonom sinirlerle uyarılır. Bu uyarı sayesinde
kalp atım hızı dakikada 150-180 atıma kadar artabilir.

UYARI ! Vücut sıcaklığının 15,5-21,1 C’ ye kadar düşmesiyle görülen hipo-
o
termi, ölümle sonuçlanabilir. Bu gibi durumlarda kalp atım hızı daki-
kada birkaç atıma kadar düşer.

Karıncıkların kasılması sonucu kanın atardamarlara geçmesiyle, atar-
damarların duvarında gerilme olur. Her seferinde gerçekleşen bu rit-
mik gerilmelere nabız denir. Bir dakikadaki nabız sayısı, kalp atım
hızını verir. El bileği ya da boyunda bulunan atardamarlardan nabız
hissedilebilir.
Sağlıklı bir kalp, steteskopla dinlendiğinde genellikle “lap, dap, lap,
dap’’ sesleri duyulur. “Lap” sesi, kanın kapalı olan atriyoventriküler
(AV) kapakçıklara çarpmasıyla, “dap” sesi ise kanın, kapalı olan yarım
ay kapakçıklarına çarpmasıyla oluşur. Kalpte bulunan bu kapakçıkların
yapısının doğuştan bozuk olması veya sonradan bozulması sonucu
kan, kapakçıktan ters yöne doğru fışkırabilir. Bu fışkırma sırasında tıs-
lama şeklinde bir ses duyulur. Bu duruma kalp üfürümü adı verilir.
Kalp üfürümü doğuştan olabilir ve çoğu kişide dolaşımı önemli ölçüde
etkilemez. Etkileyecek boyutlarda ise kapakçık ameliyatı yapılabilir.
Bilgi Notu
Sıvı basıncı: Sıvının birim yüzey Kanın, atardamarlar çeperine yaptığı sıvı basıncına tansiyon adı ve-
üzerinde uyguladığı kuvvete sıvı ba- rilir. Karıncıkların kasılması sonucu oluşan basınca büyük tansiyon
sıncı denir ve ölçü birimi fizyolojide (sistolik basınç), gevşemesi sonucu oluşan basınca küçük tansiyon
genelde mmHg’dır. Kan akım hızı
(debi) birim zamanda taşınan kan hac- (diastolik basınç) adı verilir.
midir ve birimi mL/dak’dır. Basınç
farkı olan iki nokta arasında kanın ne Tansiyon, tansiyon aleti (sfigmomanometre) ile ölçülür ve ölçüm de-
kadar zor aktığının hesaplanmasına ğeri milimetre cıva (mmHg) olarak ifade edilir. Genellikle kalple aynı
direnç denir. Direnç kanın akım hızı- hizaya getirilmiş koldaki bir atardamardan ölçülür. Sağlıklı bireylerde
na karşı koyan sürtünmenin bir ölçü- tipik olarak büyük tansiyon 120 mmHg, küçük tansiyon 80 mmHg ola-
südür. Basınç aynıyken direnç artarsa rak ölçülür.
kanın akım hızı düşer. Dirence sebep
olan 2 faktör vardır: 1. Kanın visko-
zitesi (yoğunluğu): Kan hacmi ve
kırmızı kan hücrelerinin sayısı kanın Hatırlatma Bu konunun anlaşılması için fizik ve kimya dersinde gördü-
yoğunluğunu etkiler. 2. Kan damarı ğünüz basınç konusuyla bağlantı kurunuz.
çapı: Direnç, gevşemiş damarlarda
azalırken daralmış damarlarda artar.
Bu durum, damar sistemindeki diren-
cin dakika dakika kontrolü için en bü- Dokuda kan akım hızı, dokunun ihtiyacına göre düzenlenir. Dokunun
yük yardımcıdır. aktif olduğu zamandaki ihtiyacı, dinlenme hâlindekinden fazladır. Bu
durumun ayarlanmasında sinirsel sinyallerle kalbin pompalama gücü
artar. Toplardamarlar ve çevresindeki kaslar ile atardamar yapısındaki
kaslar kanın taşınma hızının ayarlanmasına destek olur. Bu durum ka-
nın taşınma hızını birkaç kat arttırabilir.

132