Page 12 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Fen Lisesi Biyoloji 11. Sınıf

Sağ karıncıktan çıkan atardamar, karbondioksit yoğunluğu fazla olan
kirli kanı akciğere taşır. Bu damar, akciğer atardamarı adını alır. Aort-
taki basınç yaklaşık 100 mmHg’dır. Atardamarların gerilme özelliği,
kalpten alınan basınçlı kanın dokulara kadar taşınmasında etkili olur.

Kılcal damarlar, hücreler ile kan arasındaki madde alışverişinin ger-
çekleşmesi için sadece tek sıra yassı epitel dokudan (endotel) oluşur.
Kılcal damarlar atar ve toplardamar arasında yer aldığından kan vücut
boşluklarına dökülmeden kapalı bir sistem içinde dolaşır.

Tüm vücuda yayılan en ince ve en yaygın damarlardır. İnce çeperli
yapısı ve geniş alana yayılmasından dolayı kılcal damarlarda kan ba-
sıncı düşüktür. Kılcal damarlar, bu düşük basıncın sağladığı yavaş kan
akımı sayesinde, kanın içeriğindeki besin ve oksijenin dokulara daha
kolay ulaşmasını sağlar. Aynı zamanda metabolik atıkların da kılcal
damarlara verilmesi bu sayede kolaylaşır. Kılcal damarlardaki kan ile
hücre doku sıvısı arasındaki madde alışverişi difüzyon ve süzülme ile
gerçekleşir.
UYARI ! Kılcal damarlar üst deride, göz merceğinde, korneada ve kıkırdak

dokuda yoktur.

Toplardamarlar, kanı organlardan toplayıp kalbin kulakçıklarına doğ-
ru taşıyan damarlardır. Karbondioksit yoğunluğu yüksek olan kirli kan
kalbin sağ kulakçığına, oksijen yoğunluğu yüksek olan kan (akciğer
toplardamarı ile) sol kulakçığa getirilir. Vücudun sağ ve solundan gelen
toplardamarlar birleşerek kalbe girer. Bu birleşme yerinde toplardama-
rın içindeki basınç sıfırdır.

Toplardamarlar tüm damarlar arasında en fazla gerilebilme yeteneğine
sahiptir. Bu yüzden gerektiğinde dolaşımın başka bir yerinde kullanıl-
mak üzere büyük miktarda kanın depolanması için toplardamar kulla-
nılabilir.

Kanı kalpten çıkaran ve organlara götüren damarlar atardamar, or-
ganlardan çıkan kanı kalbe getiren damarlar toplardamarlardır. An-
UYARI ! cak karaciğere iki damar girer, bu damarlar karaciğer atardamarı ve
kapı toplardamarıdır. Karaciğerden bir damar çıkar, bu damar da
karaciğer toplardamarıdır.

Atar, toplar ve kılcal damarlarda kanın akış hızı farklıdır. Yapılarındaki
kas tabakasının kalınlığı, damar çaplarındaki farklılık, kılcal damarların
oluşturduğu yüzey alanının çok büyük olması bu damarların kan akış
hızının farklı olmasının nedenleridir. Kanın kılcallardaki akış hızı sani-
yede 1 mm kadar, aorttaki akış hızı ise saniyede 40-50 cm kadardır.

Kan kılcallarından geçip toplardamarlara erişen kanın akış hızı toplar-
damarlarda artar. Bunun nedeni yüzey alanlarının kılcal yüzey alanın-
dan daha az olmasıdır. Tüm sıvılar gibi kan da yüksek basınçlı bölge-
lerden alçak basınçlı bölgelere doğru akar. Karıncıkların kasılmasıyla
her yöne yayılan bir kan basıncı oluşur ve kanın, en yüksek basınçlı yer
olan kalpten uzaklaşmasını sağlar (Grafik 1.3).

UYARI ! Kan akış hızı: Atardamar>Toplardamar>Kılcal damar
Kan basıncı: AORT>Atardamar>Kılcal damar>Toplardamar>Ana
Toplardamar

134