Page 17 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 4 Dolaşım Sistemi

Soluk alma sırasında göğüs kafesi genişlediğinden akciğer iç basıncı
atmosferik basınca göre düşük hâle gelir. Bu esnada ana toplardamar-
daki kan, gevşeme durumundaki kulakçıklara dolar; bu olaya, kalbin
negatif emme basıncı denir.

Toplardamarlarda kanın kalbe taşınmasını etkileyen çeşitli faktörler
vardır:

• Kalbin üst bölgesinden gelen kan için yer çekimi etkisi
• Damar etrafında bulunan çizgili kasların kasılıp gevşemesi
• Toplardamar yapısındaki yarım ay kapakçıklarının varlığı
• Damar yapısındaki düz kasların kasılıp gevşemesi
• Soluk alıp verme ile oluşan basınç farkının etkisi

Toplardamar
kapakçıkları
açık

İskelet
kasları
Toplardamar
kapakçıkları
kapalı

Görsel 1.84: İskelet kaslarının toplardamardaki kanın hareketine etkisi

Büyük dolaşımda vücudun homeostazisinin sağlanması için bütün ak-
tiviteler gerekli olduğu ölçüde gerçekleşir. Örneğin bir öğrenci ders
çalışırken beyni meşgul olduğundan kan, diğer bölgelerden baş böl-
gesine doğru sevk edilir ve beyinde yoğunlaşır. Eğer bedeni, tam bu
durumda terazi ile ölçmek mümkün olsa baş kısmının vücudun diğer
bölümlerinden oransal olarak daha ağır gelmesi mümkündür.

Öğle yemeği yemek için masaya oturduğunuzda tükürük bezlerindeki
damarlar kan ile dolar. Aynı zamanda mide, pankreas, ince bağırsak
damarları genişler ve bu organlar gelen besin için hazır hâle gelir. Bu-
lunduğunuz ortam soğuksa otonom sinirler damarları büzerek kanı iç
bölgelere gönderir, vücudun iç ısısının dışarıya verilmesi önlenerek vü-
cut sıcaklığının korunması sağlanır.

Bulunduğunuz ortam sıcaksa otonom sinirler damarları genişletir ve
damarlar kanla dolar. Böylece yüz kızarır ve terleme başlar. Kolumu-
zu hareket ettirmek istediğimizde koldaki damarların kanla dolması
sağlanır. Böylece hareket esnasında kasın ihtiyaç duyacağı maddeler
hazırlanmış olur. Tüm bu olaylar sırasında dolaşım sistemi ve özellikle
kalp, insan vücudunda homeostazinin sağlanması ve canlılığının de-
vamlılığında etkin olarak görev alır.

UYARI ! Büyük dolaşımda görev alan damarlar arasından tokluk hâlinde

besin monomerleri yönünden yoğunluğu en fazla olan damar, kapı
toplardamarıdır. Açlık hâlinde bu damarda bulunan besin yoğunlu-
ğu azalır.

139