Page 11 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 4 Dolaşım Sistemi

Düzenli antreman yapan atletlerde normal bir insanın kalbine oranla
daha büyük ve kuvvetli bir kalp bulunur. Bu durum, istirahat hâlinde
bile daha büyük bir atım hacmine sahip kalp anlamına gelir ve kan
dolaşımının çabuk gerçekleşmesine bağlı olarak kalp atım hızının ya-
vaşlamasına sebep olur.

1.4.1.3. Kan Damarlarının Yapısı ve Görevleri

İnsan vücudunun su, besin, oksijen ve atıklarını taşıyan kanal ağı sis-
temini damarlar oluşturur. Bu kanal ağı şehrin su şebekesi gibi dü-
şünülebilir ve canlılığın olmazsa olmazıdır. Üç tip damardan oluşmuş
kanal ağ sisteminde atardamarlar, toplardamarlar ve kılcal damarlar
yer almaktadır. Kan damarlarının en iç kısmını endotel tabakası (en-
dotelyum) kaplamıştır. Tek sıra yassı epitel hücrelerden oluşan endotel
tabakası damarların iç yüzeyini örter ve pürüzsüz bu yüzey kan akışını
kolaylaştırır. Kılcal damarlar sadece endotelyumdan yapılı iken atar ve
toplardamarların en iç kısmında endotelyum bulunmaktadır.
Kılcal damar
(a) (b)
Endotel

4.3 mm
İnce atardamar İnce toplardamar

Bağ doku
Bağ doku
Düz kas Düz kas
Endotel Endotel
Atardamar Toplardamar
Görsel 1.78: Atardamar, kılcal damar, toplardamar yapısı (a) ve
mikroskobik görüntüleri (b)
Endotel tabakanın üst kısmında damarın özel görevine bağlı olarak ka-
lınlığı değişen düz kas tabakası yer alır. Atar ve toplardamarların duvar
yapısında yer alan düz kas tabakası, kasılıp gevşeyerek kanın damar
içinde ilerlemesini kolaylaştırır ve kanın tüm vücudu dolaştığı büyük
dolaşımın gerçekleşmesini sağlar. Düz kas tabakasının kontrolü, oto-
nom sinir sistemi tarafından sağlanır. Düz kas tabakası içerisinde yer
alan elastik lifler de kasılıp gevşeme hareketinin gerçekleşmesine kat-
kı sağlar. Atardamarların düz kas tabakası kan basıncına dayanacak
güçte ve kalınlıktadır. Toplardamarlarındaki düz kas tabakasının kalın-
lığı atardamarların düz kas tabakası kalınlığının üçte biri kadardır.

Atar ve toplardamarların en üst kısmında bağ dokudan yapılmış olan
koruyucu bir dış tabaka bulunur. Bağ doku yapısındaki elastik lifler
atardamarda fazla, toplardamarda ise az bulunur. Damarların ısı deği-
şimleri karşısında büzülüp gevşemesini kolaylaştıran bu lifler, yaşlılığa
ve beslenmeye bağlı olarak elastikiyetini kaybettiğinde damar sertliği
(ateroskleroz) hastalığı gelişir. Damar sertliği hastalığı kan basıncının
artmasına yol açar.

Atardamarlar, karıncıklardan çıkan kanı doku ve organlara taşıyan
damarlardır. Sol karıncıktan vücudun en büyük atardamarı olan aort
çıkar. Aort oksijen yoğunluğu fazla olan temiz kanı, akciğer dışındaki
organ ve dokulara taşır.

133