Page 107 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 7 Üreme Sistemi ve Embriyonik Gelişim

Ektoderm

Endoderm
(a) Blastopor (b) Sindirim kanalı (c) Mezoderm
oluşumu
Görsel 1.128: Gastrulasyon (a), farklılaşma (b ve c)

Farklılaşma evresinde gastrulasyondan sonra içeriye doğru göç
eden hücreler blastosölde üçüncü bir tabaka oluşturur ve bu tabaka
mezoderm (orta deri) adını alır. Mezoderm tabakası da endoderm ve
ektoderm tabakası gibi ilerde çeşitli doku ve organları meydana getirir.

Organogenez evresinde ektoderm, endoderm ve mezoderm taba-
kalarından, organ taslakları oluşur. Örneğin mezoderm tabakasından
böbrek, üreme organları gibi yapılar oluşur. Birçok organ, birden fazla
embriyonik tabakadan meydana gelebilir. Örneğin sindirim borusunun
Bilgi Notu
ön ucu ağızdır ve ağız içi ektodermden köken alırken bağırsak epiteli Embriyonik indüksiyon: Embri-
endodermden köken alır. Buna embriyonik indüksiyon denir (Görsel yonik hücrelerin sayısı arttıkça hücre
1.128).
yüzey proteinleri aracılığıyla temas
etme, sinyal alıp verme, komşu hüc-
Organogenezde ilk oluşan organlar beyin ve omuriliktir. Organ oluşu- reler tarafından büyüme faktörlerinin
mu, gebeliğin ilk üç ayında gerçekleşir. Bu nedenle gebeliğin ilk üç etkisinin sağlanması gerçekleşir. Tüm
ayında yetersiz beslenme, bazı ilaçlar, virütik hastalıklar, radyasyon bunlar hücreleri belli bir yola yönlen-
gibi etkenler embriyonun gelişimini olumsuz etkileyebilir. Organoge- direrek değişikliklere neden olur. Bu
nezin ardından hücre büyümesi ve farklılaşması gerçekleşir. Kendi olaya embriyonik indüksiyon denir.
işlevlerini yapacak hücreler bir araya gelerek dokuları, dokular da or-
ganların oluşumunu sağlar. Organogenez sürecinde bazı hücreler ken-
di yerlerinden ayrılarak başka yerlere göç ederken bazı hücreler de
ölüme programlanmıştır. Buna apoptozis denir. Parmaklar arasındaki
boşluklar, sindirim kanalı boşluğu, kalbin karıncık ve kulakçık içinde-
ki yapılar gibi boşluklar bu programlanmış hücre ölümleri sayesinde
gerçekleşir.
Plasenta

Blastosistin dış tabakası dışarı doğru büyüyüp endometriyumla bir-
leşerek plasentayı oluşturur. Gelişmenin ilk 2-4 haftalık döneminde
embriyo, besin ihtiyacını endometriyumdan karşılar. Plasenta, hem Bilgi Notu
anneye hem de embriyoya ait kan damarlarını içeren disk şeklinde bir Göbek kordonu: Doğum sırasın-
yapıdır. Dıştan içe doğru koryon ve amniyon zarından oluşur. Bu zarla- da göbek kordonu içinde kalan kana
rın arasından iki atardamar, bir toplardamar göbek kordununu oluştu- kordon kanı denir. Kordon kanı kök
rur. Göbek kordonundaki kan embriyoya aittir (Görsel 1.129). hücre elde edilebilecek en genç kök
hücreleri barındırır. Bunlar saklanmak
için dondurulduklarında yaşlanma ve
Göbek kordonunun amacı plasenta ile bebek arasındaki madde alış- yıpranma süreçleri de durdurulmuş
verişini sağlayan damarları korumaktır. Annenin atardamarıyla getirilen olur. Kordon kanı kök hücrelerinin
kan, plasentadaki kan gölcüklerine boşaltılır. Bu kandaki besin, ok- kemik iliği kök hücrelerine göre üre-
sijen, vitamin, mineral ve antikor gibi faydalı maddeler göbek kordo- me hızı daha fazladır. Kordon kanı,
nundaki toplardamar ile embriyoya ulaştırılır. Embriyoya ait kılcallar ve lösemi, lenfoma, orak hücreli anemi
villuslar, plasentanın anne tarafına doğru çıkıntılar oluşturur. Madde gibi pek çok hastalığın tedavisinde
değişimi fetüs kılcal damar yatağı ve annenin kan gölcükleri arasında kullanılmaktadır. Ülkemizde “kordon
difüzyon, aktif taşıma ve seçici emilimle gerçekleşir. kanı” bankası olarak hizmet veren
kuruluşlar bulunmaktadır. (Kaynak:
İnsanda plasentadan salgılanan gonadotropine “insan koryonik http://e-kutuphane.teb.org.tr/pdf/ec-
gonadotropini (hCG)’’ adı verilir. Bu hormon korpus luteumun bü- zaciodasiyayinlari/ila_habr-oca04/9.
UYARI ! yümesini sağlayarak progesteron ve östrojen hormonlarının salgı- pdf, düzenlenmiştir. Erişim Tarihi:
08.11.2017)
lanmasını sağlar. hCG’nin, erken gebelik döneminde kan ve idrarda
bulunması gebelik tespitinde kullanılır.

229