Page 13 - Fen Lisesi Biyoloji 12 | 3.Ünite

3. Bitki Biyolojisi Bitki Biyolojisi 3.
Ünite Ünite

Mantar kambiyumu, sert ve kalın bir örtü oluşturur. Sekonder floemin
dış kısmında yer alarak mantar hücrelerini üretir. Mumsu madde içeren
hücrelerden oluşan bu yapı sertleşerek ölür. Bu ölü hücreler, sekonder bü-
yüme sırasında koruyucu olan mantar dokunun oluşmasını sağlar. Mantar
doku; ağaçların dış kısmında yer alır ve gövdeyi su kaybına, böcek, bakteri
ve mantar saldırılarına karşı korur (Görsel 3.23).

1.1.2. Bitkisel Organlar
Bitkiler üç temel organa sahiptir. Bunlar kök, gövde ve yapraklardır. Görsel 3.23: Mantar doku
Gövde ve yapraklar bitkinin sürgün sistemi içinde, kök ise bitkinin kök
sistemi içinde yer alır.

1.1.2.1. Kök
Kök, genellikle bitkinin toprak altında kalan kısmıdır. Kökün temel gö-
revleri; toprağa bitkiyi bağlamak, topraktan su ve mineralleri alarak bitkinin
diğer kısımlarına taşınmasını sağlamak, besin maddelerini depolamak ve
bazı bitki hormonlarını sentezlemektir.
Bitkilerde başlıca iki tip kök sistemi bulunur. Bunlar kazık kök ve saçak
kök sistemidir (Görsel 3.24). Kazık kök yapısında tek bir ana kök, dikey a b
yönde çok iyi gelişmiştir. Ana kökten çıkan çok sayıda ve az gelişmiş olan Görsel 3.24: Kök çeşitleri
yan kökler bulunur. Kazık kök; çam, söğüt, gül, havuç, şeker pancarı, sar- a) saçak kök b) kazık kök
dunya, lahana, bakla, gelincik, düğün çiçeği, papatya, bamya, fasulye vb.
bitkilerde bulunur (Görsel 3.25). Havuç, şeker pancarı vb. bitkilerin kök-
lerinde besin depo edilir. Bu nedenle depo kazık kök olarak isimlendirilir.
Saçak kök yapısında ise ana kök gelişmemiştir. Dallanmış çok sayıda ince,
uzun kökler bulunur. Saçak kök, genelde toprak yüzeyine yakın yerlerde
bulunur. Toprağa iyice yayılarak bitkinin sıkıca tutunmasını sağlar. Örne-
ğin çim bitkisinin saçak kök sistemi, toprağı sıkıca tutarak erozyona karşı
koruma sağlar. Soğan, çuha çiçeği, çilek, pırasa, nohut, buğday, arpa, yulaf,
mısır bitkilerinin kökleri saçak köke örnektir (Görsel 3.26).
Bitkilerin kök ucuna yakın kısımlarında kök emici tüyü denilen yapılar
bulunur. Kök emici tüyleri, kök yüzeyindeki bazı epidermis hücrelerinin
dışarıya doğru tüp şeklinde oluşturduğu sitoplazma uzantılarıdır. Bitkinin
kök yüzey alanını arttırarak su ve minerallerin emilmesini sağlar. Ayrıca
topraktan emilen suyun mineral içeriğini kontrol edip zararlı olanların hüc-
reye girişini engeller.
Bir bitkinin kökünün boyuna kesitine bakıldığında kökü en dıştan sa-
ran örtü dokusu epidermistir. Epidermis dışında kök emici tüyleri uzanır. Görsel 3.25: Havuçta kazık kök
Epidermis ile merkezî silindir arasında kalan bölgede temel doku bulunur.
Temel dokuda parankima hücreleri yer alır. Temel doku ile merkezî silindir
arasında tek sıra olan ve temel dokunun en iç tabakasını oluşturan yerde
endodermis bulunur. Endodermis, minerallerin iletim dokusuna seçilerek
geçişini kontrol eder. Kökün merkezî kısmında ise ksilem ve floemden oluş-
muş merkezî silindir bulunur. Merkezî silindirde ksilem ve floem dışında,
endodermisin iç tarafında periskl denilen bir yapı bulunur. Periskl, meris-
tematik özellik taşıyan, tekrar bölünebilen hücrelerden oluşmuştur ve yan
kök oluşumunu sağlar.

Görsel 3.26: Pırasada saçak kök

123