Page 12 - Fen Lisesi Biyoloji 12 | 3.Ünite

3. Bitki Biyolojisi Bitki Biyolojisi 3.
Ünite Ünite

Yanal Meristem: Odunsu bitkilerin gövde ve köklerinde boyca uzamanın durduğu kısımlarda enine büyüme gö-
rülür. Sekonder büyüme olarak bilinen ve bitkinin kalınlaşmasını sağlayan bu büyümeyi, yanal meristemler sağlar.
Yapraklarda sekonder büyüme nadiren görülür.
Yanal meristemler; demet (damar = vasküler) kambiyumu ve mantar kambiyumu şeklinde bulunur. Demet
kambiyumu bitkinin enine büyümesini sağlar. Mantar kambiyumu ise gövdeyi dıştan örterek koruyuculuk yapar. De-
met kambiyumu, enine kalınlaşmayı sağlar ve demet sayısını artırır. Sürgüne destek verir. İletim doku elemanlarının
(ksilem ve floem) oluşmasını sağlar.
Bitkinin embriyonik gelişimi sırasında demet kambiyumu, iletim demetlerinin içinde yer alır. Birincil floem ile
birincil ksilem arasında uzanan tek bir hücre tabakası şeklinde bulunur. Demet kambiyum hücreleri bölündüğünde kök
ve gövdenin kalınlığı artar. Bölünmeler gerçekleşirken içeriye doğru olan kısımda ikincil ksilem, dışarıya doğru olan
kısımda da ikincil floem meydana gelir. Böylece enine kalınlaşma oluşur (Görsel 3.21). Yıllar süren bu olay sonucun-
da ikincil ksilemin tabakaları, üst üste birikerek odun denilen dokuyu meydana getirir.

Kabuk
Birincil İkincil

Epidermis Mantar floem floem İkincil
Mantar kambiyum ksilem Odun
Birincil
Kabuk ksilem
İkincil floem
Birincil floem
Demet kambiyum İkincil ksilem
Birincil ksilem

Demet kambiyum

Görsel 3.21: Gövdenin enine kalınlaşması

Ilıman bölgelerde yaşayan ağaçlarda büyüme, genelde ilkbaharda başlar ve sonbaharda durur. Bu
döneme büyüme mevsimi denir. İlkbahar ve sonbahar odunları büyüme mevsiminde oluşur ve bitkinin
enine kalınlaşmasını sağlar. Ağaçlarda enine kalınlaşma ile birlikte yaş halkaları meydana gelir. İlkba-
har mevsiminde oluşan odun hücreleri büyük, çeperleri incedir. Oluşan yaş halkaları ise açık renkli ve
geniştir. Bu oluşum ilkbahar odununu (erken odun) meydana getirir. Yaz aylarının sonlarına doğru su azaldığı için
bitkinin gelişmesi yavaşlar. Küçük, kalın çeperli, ince hücreli ve koyu renkli sonbahar odunu (geç odun) denilen hal-
ka meydana gelir (Görsel 3.22). Sonuçta her yıl, bir kısmı açık, diğer kısmı koyu renk olan yaş halkası oluşur. Böylece
bitkinin enine kalınlaşması da gerçekleşmiş olur. Bir ağacın yaşı, halkaların sayılmasıyla bulunur.

Görsel 3.22: Yaş halkalarındaki ilkbahar (açık renkli halkalar) ve sonbahar odunları (koyu renkli halkalar)

122