Page 17 - Fizik 10 | 2. Ünite

1. BÖLÜM: BASINÇ

Gazların Basıncı

Gazların bel�rl� b�r hacm� ve şekl� yoktur. Gazlar �çer�s�ne konulduğu
kabı homojen b�r şek�lde tamamen kaplar. Bu nedenle gazın hacm�
ve şekl�, kabın hacm� ve şekl�yle aynı olur. Gaz moleküller� arasındak�
boşluk fazla olduğu �ç�n gazlar sıkıştırılab�l�r.
Açık Hava (Atmosfer) Basıncı

Dünya’nın çevres�nde bulunan k�lometrelerce kalınlıktak� gaz kütles�n�n
ağırlığından ve gaz moleküller�n sah�p olduğu k�net�k enerj�ler�nden
dolayı oluşan basınca açık hava basıncı den�r. Açık hava basıncı P
0
sembolüyle göster�l�r. Yer yüzey�nden yukarı çıkıldıkça atmosferdek�
gaz moleküller� seyrekleşt�ğ� �ç�n açık hava basıncı azalır. Görsel 2.16: Barometre

Açık hava basıncı atmosferdek� gazların ağırlığından oluştuğu hâlde
basıncın yönü sadece aşağı doğru değ�ld�r. Açık hava basıncı, c�s�m- Boşluk
ler�n yüzey�ndek� her noktaya d�k olarak etk� eder. B�r kâğıt yeryüzüne
yatay olarak ger�ld�ğ�nde açık hava basıncının yönü sadece aşağı
doğru olsaydı kâğıt yırtılırdı. Ancak kâğıdın alt ve üst yüzeyler�ne etk� P P
eden açık hava basıncı eş�t olduğu �ç�n kâğıt yırtılmaz. 0 76 cm 0

Barometre

Açık hava basıncını ölçen alete barometre den�r (Görsel 2.16).
Barometrey� bulan k�ş� İtalyan b�l�m �nsanı Evangel�sta Torr�cell�’d�r
(İvengel�sta Tor�çell�, 1608-1647). Cıva

o
Den�z sev�yes�nde ve 0 C sıcaklıkta 1 m yüksekl�ğ�ndek� cıva dolu Şek�l 2.20: Torr�çell� deney
b�r cam tüp, ters çevr�l�p y�ne �ç� cıva dolu b�r kaba daldırıldığında düzeneğ� (Barometre)
(Şek�l 2.20) tüp �çer�s�ndek� cıva sev�yes� b�r m�ktar düştükten sonra
dengeye gel�r. Kaptak� cıvanın üst yüzey� �le cam tüptek� cıvanın üst
yüzey� arasındak� fark 76 cm olarak ölçülür.  İzleyerek Öğreniniz
Açık havanın kaptak� cıvanın üst yüzey�ne uyguladığı basınç (P ) 76 cm
0
yüksekl�ğ�ndek� cıva sütununun uyguladığı basınca eş�tt�r. Bu durumda
o
0 C sıcaklığında ve den�z sev�yes�ndek� açık hava basıncı
P = 76 cm-Hg = 760 mm-Hg
0
olarak ölçülmüştür (Hg cıvanın sembolüdür.). Ölçülen bu değere özel Magdeburg yarım küreler�
olarak 1 atmosfer basıncı da (Atm) den�r. deney�n� karekoddan
yararlanarak �nceley�n�z.
P = 76 cm-Hg = 760 mm-Hg = 1 Atm
0
Atmosfer basıncının etk�s�n� göstermek �ç�n yapılan Magdeburg
(Magdebur) yarım küreler� deney�nde �k� yarım küreden b�r�ne metal
musluk takılmıştır (Görsel 2.17). Yarım küreler b�rleşt�r�l�p musluktan
vakum pompası yardımı �le hava vakumlanmış ve musluk kapatılmış-
tır. Atlar, kürey� zıt yönlerde çekerek ayırmaya çalışmış ancak başarılı
olamamıştır. Küren�n �çer�s�nden hava çek�ld�ğ� �ç�n �ç kısımda basınç
azalmış, açık hava basıncı �çer�dek� basınçtan büyük olduğu �ç�n b�r-
leşt�r�len yarım küreler�n ayrılmasına engel olmuştur.
Günlük hayatta kullanılan ve camlara tutturulan vantuzların çalışma Görsel 2.17: Magdeburg yarım
şekl� de vantuz �ç�ndek� �ç ve dış basıncın farklı olması �lkes�ne dayanır. küreler�

10. SINIF FİZİK 85